Saz’dan, Güran ve Koptagel’e

Çalışmanın tohumları, İstanbul’da Mimar Sinan Üniversitesi’nde Müzikoloji kısmı öğrencisiyken müzik tarihçiliğinde bayanların “görünmezliği” üzerine düşündüğü bir devirde atılıyor. Fikirlerinin başlangıç noktası ise bir antikacıda bulduğu nota kitabı: Nazife Güran’ın Mezzo Soprano için ‘Lied’ler’i. Nota kitabının art kapağında onun Viyana’dan İstanbul, Berlin, Köln’e uzanan ve Diyarbakır Filarmoni Derneği’ne uğrayan hayat öyküsü… Genç ve alanına iştahla yaklaşan bir bayan müzikolog için ne müstesna bir an! Bu anın akabinde artık elbette önlenemez ve kesinlikle karşılıklarının bulunması elzem olan sorular sıralanıyor. Osmanlı ve Cumhuriyet Türkiyesi’nde -Nazife Güran gibi- kaç bestekar çoksesli müzikle uğraşmıştır? Bu bayanlar hiç tartışma konusu oldu mu? Olduysa bu bayanlardan nerede ve nasıl bahsedildi?

Atalay’ın İstanbul’da bir antikacıda bu sorularla başlayan seyahati Cumhuriyet Öncesi ve Cumhuriyet Devrinde Bayan Bestekarların Yaratıcılık Koşulları-Üç Bayan Bestekar Üzerine Bir Hadise Çalışması: Leyla [Saz] Hanımefendi, Nazife Aral-Güran ve Yüksel Koptagel başlıklı Viyana Müzik ve Sahne Sanatları Üniversitesi’nde tamamladığı, Viyana’nın en itibarlı bilim mükafatı olan Herta und Kurt Blaukopf’a layık görülen ve Viyana’nın en itibarlı yayınevlerinden Hollitzer tarafından kitap olarak yayımlanan doktora çalışmasıyla tamamlanıyor.

ÜÇ BESTEKAR…

Çalışmada Tanzimat’tan 1980’lere kadar uzanan süreçte farklı periyotlarda yaşamış ve üretmiş olan bu üç İstanbullu bestekara dair birinci kere gün yüzüne çıkan ve çalışmayı pahalı kılan çokça görsel-işitsel doküman var kuşkusuz. Atalay, ayrıyeten bir müzikolog hassasiyetiyle bu üç bestekarın üretim ve yaratım şartlarını, içinde bulundukları sosyopolitik ve kültürel ortamı; onların aile ve eğitim geçmişleri, yaşadıkları ve ürettikleri toplumsal alanların perspektifinden inceliyor.

Besteci Bayanların Türkiye Cumhuriyeti Öncesi ve Sonrası Yaratım Şartları başlıklı bu çalışma milletlerarası muvaffakiyetlerinin akabinde memleketler arası akademik mecralarda sunuldu ve tanıtıldı. Türkiye’de birinci sefer herkese açık bir akademik mecrada, Atalay’ın da 2021’den beri araştırmacısı olduğu Münster Üniversitesi Corpus Musicae Ottomanicae’nın proje ortağı Orient-Institut Istanbul’un bünyesinde 11 Ocak 2023, 19:00’da çevrimiçi ve Türkçe olarak gerçekleştirilecek. Sunuma katılmak için www.oiist.org yahut enstitünün facebook hesabından ilgili bilgilere ulaşılabilir.