Sanat tarihçisi Celil Sadık: ‘Sanat tarihçilerine Osmanlıca dayatılıyor’

Paleolitik Çağ’dan beri var olagelen bir yöntem, bir mesaj biçimi sanat. Ve bir o kadar ağır bir alan sanat tarihi. Atatürk önderliğindeki genç Türkiye Cumhuriyeti’nin devrimci takımı, sanatın ve sanat tarihinin üzerinde dikkatle duruyorlardı. Lakin günümüzde sanat tarihi nerede?

Henüz 30’lu yaşlarının başında, mezuniyetinden sonraki üç yıllık işsizlikten sonra toplumsal medyadan başlayan serüven, onu dört kitaplı, bol seminerli “genç sanat tarihçisi” unvanına kavuşturdu.

Celil Sadık’la, sanat tarihinin hayatımızdaki yerini, günümüzdeki bakış açısını, yaşanılan zorlukları konuştuk.

*

Genç bir sanat tarihçisiniz. Lakin sizi bilmeyen lakin duyan, öğrenen kişi “Alanında ehil biri” diyebiliyor. Genç olmak, genç yaşta, sanat tarihi alanında yer edinmek nasıl bir his?

Hakkımda bu türlü düşünülmesi hoş, keyifli oluyorum ama bu bana yetmiyor. Kendimi hâlâ yetersiz hissediyorum. 27 yaşında seminer vermeye başladım, öncesinde yazılar yazıyordum. Lakin bir bahis hakkında elbette yeterli gözükürüz, sanat tarihi çok bilinmediği ve tanınmadığı için insanlara akademik değil de halk lisanında bir sanat tarihi anlatıldığında bu dikkat çekiyor.

Ne sıklıkla seminer veriyorsunuz?

Çok fazla seminer veriyorum. Bazen haftanın altı, yedi günü seminer veriyorum. Aslında bu kadar çok seminer verince, bu kadar çok Da Vinci, van Gogh anlatınca ister istemez kendinizi daha da geliştiriyorsunuz.

Açıkçası isminizi duyduğumda ve ilgi alanınıza baktığımda, “yaşınız başını almış, aksaçlı bir profesör” demiştim. Neyseki yalnız değilmişim, birçok şahıstan de bunu duydum. Size hiç bunu söyleyen oldu mu?

Çok. Kitap imza günlerinde ender yaşıyorum lakin seminerlerde çok sefer başıma gelmiştir. Şöyle örneklendireyim; bir halde seminerin duyurusunu gören bayanın bu ilgisini çekiyor ve geliyor. Bu dünyada da böyledir, Türkiye’de de. Bayanlar sanatsal aktiflikleri daha çok seviyorlar ve erkekleri peşinden sürüklüyorlar. Seminere gelen çiftlere soruyordum, “Niçin deldiniz?” diye, erkek “Kız arkadaşım getirdi” diyor. Ve gelenler, “Gideceğiz, yaşça büyük bir insan bize bir şey anlatacak” diyorlar.

Bunu nasıl farkettiniz?

Genellikle seminerlerde bunu beşerler söylüyorlar beni birinci gördüklerinde. Salgın periyodunda çevrimiçi seminerlerde, birisi mikrofonu açık unutup “Ay bu çocuk ne kadar gençmiş” demişti.

Olumsuz bir dönüş olmuş muydu bu mevzuda?

Garson zannedip benden çay isteyenler oldu. Hatta bana, “Ya Celil Sadık’ın da kitabının şu kısımlarını beğenmedim, olmamış” diye eleştirenler oldu. Daha olumsuz reaksiyonlar de almadım diyemem, “Bu mu anlatacak?”, “Bu mu sanat tarihçisi?” diyen de oluyor.

Çok önemli sanat tarihçilerimiz var. A. Celal Binzet, Selçuk Mülayim, Nurhan Atasoy, Gürol Sözen… Mesleğinizin duayenleri, nasıl bakıyor bu duruma?

Bugüne kadar hiç olumsuz bir reaksiyon almadım. Öteki üniversitelerin hocaları olsun, kendi hocalarım olsun, olumlu e-postalar aldım. Bana “N’apıyorsun sen?” diye soran kimse olmadı. Hatta geçenlerde Akdeniz Üniversitesi’nden Ebru Nalan Sülün, Milletlerarası Sanat Eleştirmenler Derneği’ne girmem için beni teşvik etti. Ki yüzyüze bile hiç tanışmadım. Ankara’da Cern Modern’deki seminerde “Aramızda sanat tarihçisi var mı?” diye sormuştum. İki kişi el kaldırmıştı, birisi özel bir üniversitede sanat tarihi kısım lider yardımcısıymış ve birkaç gün sonra beni arayıp “Neler yapabiliriz?” diye sormuştu. Bunlar doğal beni çok keyifli ediyor, gurur veriyor. Zira ben, ülkemizde sanat tarihini sevdirmeye çalışıyorum. Öbür bir gayem yok, bunu yaparken de “basit bir dil” kullanıyor üzere gözüksem de aslında ağır akademik bilgiler vermeye çalışıyorum.

“Kadınlar sanat tarihine daha ilgili” dediniz? Sizce neden?

Ben de bunu çok merak ediyordum. Bir gün bir iş toplantısında, “Atölyemize insanları nasıl çekebiliriz?” diye konuşuyorduk. Bana sordular, “Kadınlar mı daha çok katılıyor, erkekler mi?” diye. Ben de hem toplumsal medya hesaplarının istatistiklerini hem de seminerlerin oranını baz alarak “Kadınlar” dedim. Zira bir seminere 100 kişi geliyorsa 80’i bayan. Karşımdaki bayan bana şunu söylemişti: Bayanlar kendilerini geliştirmeye her vakit açık fakat erkeklere her vakit her şey kâfi gelir. Düşündüm, bir özeleştiri yaptım. Evet, örneğin ben kendi alanımda kendimi geliştirmeye çalışıyorum, öbür bir bahiste geliştirmiyorum. Gerçek, onlar kendilerini geliştirmeye çok açık. Natürel en nihayetinde genelleme bu, bir yorum.

Yalnızca bu mu? Toplumsal bir nedeni olabilir mi?

E olağan. Katılımcılarımdan birisi, ODTÜ’de okuyan katılımcılarımdan birisi diyeyim, arkadaşlarından şu yansıyı alıyormuş: “Entel misin oğlum? Ne işin var sanat tarihi seminerinde?” Bizde bu ağızlar çok. Haliyle geri duruyorlar.

Şu toplumsal dinamiklerde en çok erkeklerin gereksinimi var aslına bakılırsa…

Evet. Tam olarak o denli.

“Yeni jenerasyon meddahlık” bir nevi yaptığınız. Sanat yapıtlarını, bir meddah üslubuyla anlatıyorsunuz. Ve beşerler bundan çok şad. “Bana sanatı sevdirdi” diyen onlarca insan var.

Evet, bu beni inanılmaz memnun ediyor. Ben bu seyahate Twitter’da bir sanat tarihi hesabıyla çıktım ve başlığına “Tüm gayem sanatı ve sanat tarihini sevdirmek” yazmıştım.

Yola çıkışınızdaki hedef bu yani. Neden?

Çünkü ben bu kısmı, sanat tarihini okurken çok sevmedim açıkçası. Zira çok ağırdı, adapte olmakta çok zorlandım. Hatta geçenlerde bu kısmı okuyanlardan da bu üzere iletiler aldım.

Zor olan kısım mü, akademisyenler mi?

Bakın çok kusursuz hocalarım vardı. İdollerim hocalarım vardı, çok şeyler öğrendim, hâlâ da görüşürüm. Fakat maalesef herkes o denli değildi. Herkes bunu yaşamıştır. Anlatma sorunu olan şahıslar, çok kıymetli dersleri veriyor. Bu çok yanlış bir şey.

Severek okumadınız fakat severek mi yazdınız?

Evet. Çocukluğumdan beri tarihin içinde, tarihi yapıtların içinde olmayı isteyen biriyim. Genelde insanların son tercihidir, mecburiyetten okurlar. Ben severek gittiğim okulda, diğer arkadaşlarımın maksadının polis olmak ya da öteki emelleri taşıyarak geldiğini gördüğümde, üstüne üstlük kürsüye çıkıp anlatamayan hocaları görünce adapte olamadım. Kısım liderimiz sınıfa girdiğinde, birinci derste, birinci olarak “Geleceğin işsizleri güzel geldiniz” demişti.

Sonra ne oldu pekala? Yani ne değişti?

Kendi kendime ders anlatmaya başladım. Benim anlayabileceğim halde anlatmaya başladım. Sonra arkadaşlarıma anlatmaya başladım. Onlar hatta artık, “Eskiden bize seminer veriyordun” derler. Natürel birinci seminerlerde heyecandan titrediğim oldu. Lakin benim bundan öbür yolum yok dedim ve başladım. Birinci başlarda iki, üç şahsa seminer vermeye başladım. 10 kişilik salonda iki şahsa, üç saat van Gogh anlatarak başladım. Natürel o günleri insanları gözlemleyerek geçirdim. Hangi dakikada sıkılıyorlar, ne vakit telefona bakmaya başlıyorlar, seminerler bunu nazaran göre, inceleye inceleye yakın vakit sonra 100 kişilik salonlarda seminer vermeye başlamıştım. Yapa yapa öğrendim.

Peki iş ömrünüz ne âlemdeydi?

Beni bu yola işsizlik itti. Üç yıllık bir işsizlik sonunda başladım. Müzelerde istekli bile çalışmak istedim ancak hiçbir yerden kabul görmedim. Bilirsiniz, ülkemizde kimseye baht vermek istemezler, daima deneyim ararlar… Sonrasında kitaplar çıktı, seminerler peşi sıra geldi.

Şimdi o müzelerden irtibata geçenler oluyor mu?

E alışılmış. Telefonlar aldım. Bu yalnızca benim başıma gelmiyor lakin. Başka sanat tarihçiler de bu sıkıntıları yaşıyor.

Seminerlerde iştirakçilerde en çok neyi gözlemliyorsunuz?

Ağlayan insan çok oluyor. Örneğin van Gogh’u anlatırken beşerler üzülüyorlar. Ben biraz iştirakçileri da işin içine çekmeye çalışıyorum. Zira bahis sanat tarihi olunca çekiniyorlar. Bilmiyorlar. Hiç öğretilmemiş. Ne ilkokulda ne ortaokulda ne lisede. Bir sefer yaşadığımız coğrafyayı bilmiyoruz. Seminer bitiyor, “Sorusu olan var mı?” diye soruyorum, kimse elini kaldırmıyor. “Peki çıkabilirsiniz?” diyorum, kimse çıkmıyor. Bakışıyoruz…

Neden?

Çünkü kürsüden inmemi ve yalnız kalınca yanıma gelip soruyu o denli sormak istiyorlar. Zira kalabalıkta sormaya çekiniyorlar. Çok meraklıyız ancak çok çekiniyoruz…

Sanattan, sanat tarihinden neden bu kadar korkuyoruz? Toplumsal baskı mı, eğitim sistemi mi? Nedir?

Sorun şu: Soru soramayacak kadar bilgi yok. Soru mantıksız mı olacak, aman rezil olur muyum diye düşünüyor beşerler. Lakin olağan sordukça, araştırdıkça değişiyor bu durum. Eğitim sistemiyle ilgili şunu söyleyebilirim, kendi kısmımda de gazetecilik kısmında de -nişanlım gazetecilik okuyor- neler olduğunu, döndüğünü biliyorum bu ülkede. Sanat tarihi kısmında İslam sanatı yüklüdür, Osmanlı sanatı yüklüdür. Bunu şu açıdan kabul edebilirim: Bu ülkenin sanat tarihçisi bu ülkenin coğrafyasını düzgün bilmeli. Evet. Lakin sizin temele koyduğunuz şey coğrafya ise Osmanlıcayı mecburî yapmanıza gerek yok. Ben mesela hiç Osmanlı sanatı çalışmadım. Bizans üzerine çalıştım, tezimi bunun üzerine verdim, sonra Caravaggio’nun bir fotoğrafını gördüm, büyülendim ve dedimki ben fotoğraf çalışacağım artık. Fakat birinci sınıftan ikinci sınıfın ortasına kadar hiç Batı görmedik. Biz bu ülkede, bizden evvel yaşamış Bizans İmparatorluğu’nu bilmiyoruz. Bana göre  Bizans’ı bilmeden ne Osmanlı’yı anlayabilirsiniz ne Roma’yı anlayabilirsiniz. Osmanlıca zaruriyse bunu destekleyecek bir Latince de koymalısınız. Örneğin, bu ülkede Paleotik Çağ’dan kalan onlarca mağara var, kim biliyor? Göbeklitepe diğer bir ülkede çıksaydı bütün dünyada konuşulurdu, çok daha farklı olurdu. Hatta Göbeklitepe bizde değil de öteki bir ülkede olsaydı bu kadar geç bulunmazdı.

Osmanlıca ile ilgili ne üzere zorluklarla karşı karşıya kaldınız?

Örneğin, Ankara’daki, Ulus’taki Roma Hamamı’nda, açık hava müzesindeki Bizans’tan kalan mezar taşlarını okuyamıyorum fakat Osmanlı’dan kalan mezar taşlarını kenara koymuşlar, hepsini okuyorum. Ben tezimi Bizans üzerine vermeme karşın okuyamıyorum. Niçin? Zira üniversite ömrüm boyunca bana Osmanlıca dayatıldı.

Türkiye’nin bu ortamında sanat nereye masraf?

Şöyle anlatayım. Toplumsal medyada, üzerinde yedi yıl emeğim olan, “Tüm gayem sanatı ve sanat tarihini sevdirmek” yazan, on binlerce kişinin takip ettiği sanat tarihi sayfamda, değerli fotoğrafları paylaşıp öykülerini anlatıyorum. Birtakım gerici kümeler, nü fotoğraf paylaşıyorum diye sayfayı kapattırdılar. Ortam bu, durum bu. Lakin ben bu üzere mevzularda geri adım atmadım ve bunlarla gayret etmeye sürdüreceğim.

Türk ressamlarla ilgili çalışmalarınız olacak mı?

Çok fazla talep ver bu mevzuda. Ben de istiyorum. Umarım yapacağım.

Öne çıkan bir ressamımız var mı bu mevzuda, çok istenen?

Abidin Dino’yu çok istiyorlar. Günümüz sanatkarlarıyla ilgileniyorlar. Minyatür sanatı da çok isteniyor.