Konca Kuriş: Hizbullah’ın azap yaparak öldürdüğü bayan hakları savunucusu

BBC

“Yiğit, aydın, meraklı, yardımsever, bayanların toplumda ezilmemesi için çaba eden yürekli bir kadın” olarak tanımlıyor tanıdıkları Konca Kuriş’i.

Son periyotta bayan hakları savunucuları ve muhalif siyasetçiler tarafından ismi sıklıkla gündeme getirilen Konca Kuriş, feminizmi savunan ve bayanın İslam’daki rolünü sorgulayan bir bayan hakları savunucusu olarak anılıyor.

İslam ve bayan haklarına ait görüşlerini evvel yaşadığı Mersin’de, daha sonra katıldığı toplantılar ve televizyon programlarıyla ülke genelinde lisana getirmeye başlayan Kuriş, 16 Temmuz 1998’de Mersin’de Hizbullah’ın silahlı militanları tarafından kaçırıldı, bir aydan uzun mühlet azap gördü. Cesedi, kaçırıldıktan 555 gün sonra Konya’da bir meskenin bodrum katında bulundu.

Kuriş’in isminin son periyot tekrar gündeme gelmesinin sebebi, 14 Mayıs seçimlerinde Hür Deva Partisi’nin (HÜDA PAR) dört milletvekilinin Adalet ve Kalkınma Partisi (AKP) listelerinden Meclis”e girmesi oldu. Muhalefet, HÜDA PAR”i Hizbullah ile irtibatlı olmakla suçlarken, partiden yapılan açıklamalarda ise bu tezler reddediliyor; parti yöneticileri “Hüda-Par’ın rastgele bir terör örgütüyle temaslı olmadığını” savunuyor.

Son olarak ÂLÂ Parti Genel Lideri Meral Akşener de, cumhurbaşkanığı seçiminin ikinci cinsine bir hafta kala, Konca Kuriş’in Hizbullah tarafından öldürüldüğünü hatırlatıp “Konca Kuriş, tam tesettürlü bir bayandı. Gençler hatırlamayabilir, domuz bağıyla öldürüldü. Beş çocuk annesi bir bayandı […] En fazla da AK Partili bayanların üzerlerine düşeni yapması gerekiyor ki bu manyaklıktan kurtulalım” dedi.

Konca Kuriş’in kim olduğunu, neden gaye alındığını inceledik.

BBC

DİNİ SORGULAMALAR

Türkiye’de 1990’lı yıllar, bayan hareketinin örgütlenmeye, kurumsallaşmaya başladığı, feminist akımların, İslam’ın, İslam’da bayanın rolünün meskenlerde, sokaklarda, televizyonlarda sıklıkla konuşulduğu bir periyottu. Siyasetteki İslamcılık ve laiklik kutuplaşması da topluma yansıyor, tartışmalar, sorgulamalar yaşanıyordu.

Mersin’de 1961 yılında doğan Konca Kuriş de 1980’lerin sonu ve 1990’larda İslam öğretilerine ilgi duymaya başlamıştı.

“Aslında seküler bir ailede yetişmiş lakin dindar bir aileden gelen Orhan Kuriş ile çok genç yaşta evlenmiş, genç yaşta anne olmuş, aileden etkilenerek dindar kimliğe geçmiş ve dini anlamak için evvel onları dinlemiş sonra kendisi sorgulamaya başlamış […] Bir periyot Hizbullah topluluğuyla ilişkilenmiş sonra uzaklaşmış, kendisini İslami feminist olarak tanımlamış bir bayan,” diyor feminist müellif Berrin Sönmez.

Çevresinin ve tanıyanlarının aktardığına nazaran Konca Kuriş, akademik ilahiyat eğitimi olmasa da, İslam’a ait merakını sivil toplum örgütlerinde, farklı tarikatlarda yer alarak, okuyarak ve faal olarak tartışmalarda yer alarak gideren bir isimdi.

Konca Kuriş hakkında yazılan az sayıda akademik araştırmadan biri, ABD merkezli Stanford Üniversitesi’nden Dr. Burçak Keskin, Kozat’ın 2003 yılında İngilizce olarak Cultural Dynamics mecmuasında yayımlanan “Entangled in Secular Nationalism, Feminism and Islam, The Life of Konca Kuriş” (Seküler Milliyetçilik, Feminizm ve İslamcılık Ortasında Bir Hayat: Konca Kuriş) başlıklı makalesi.

Twitter

Keskin Kozat’a nazaran, Kuriş evliliği sonrası, Nakşibendi Tarikatı’na ilgi duymuş lakin önderin küme üzerindeki denetimi ve erkeğe tabilik bahislerindeki fikir ayrılıkları nedeniyle tarikattan uzaklaşmaya başlamış, Kuran’ın tefsirlerini ve meallerini okumaya başlayınca da tarikat ile ortası giderek açılmıştı.

Kuriş daha sonra muharrir Ercüment Özkan’ın çıkardığı İktibas Dergisi’nde yazılar yayımladı. Mecmua ve İktibas topluluğu, bayanın kamusal alanda eşitliğine inanan bir anlayışa sahipti. İktibas etrafında Kuran’ı anlamaya yönelik tartışmalara ilgi duymaya başlamıştı. Keskin Kozat’ın makalesine nazaran Kuriş, Özkan’ın vefatından sonra İktibas’ın yeni önder takımının görüşlerini “fazla feminist” bulması nedeniyle kümeden ayrılmaya zorlanmıştı.

Konca Kuriş’i Mersin’de tanıyan, sohbetlerde fikir alışverişlerinde bulunanlar, Kuriş’in evliliği sonrası “daha koyu, gelenekçi, selefi bir niyete sahip olduğunu”, vakitle Kuran’ı anlamaya dönük sohbetlerde kendi özgün yorumlarını yapmaya başladığını anlatıyor.

Emekli İlahiyatçı, Din Kültürü ve Ahlak Bilgisi öğretmeni Ali Bal, “Biz de daha evvel öyleydik, lakin sorgulamalarımız sonucunda daha çağdaş, akla bilime yakın, çağı kucaklamaya çalışan, katı gelenekçilikten kurtulmaya çalışan bir süreç yaşıyorduk” diyor.

Bal’a nazaran, “(Kuriş) doyumsuz bir formda yeni bilgilere açılmak isteyen, yeni ufuklara meraklı, araştıran, soran, sorgulayan bir yapıya sahipti. Öğrendiklerini çabucak etrafıyla paylaşma aceleciliğine sahip birisiydi, yiğitti, mertti, dürüsttü.”

Akşam

‘SÖYLEDİKLERİ DİNE MUHALİF DEĞİLDİ’

Mersin’den aile dostu olan Ayşe Sevilay Bal da Kuriş’in okuma merakını şöyle hatırlıyor:

“Elinden kitap hiç düşmezdi, okuduğu yeri kaybetmemek için daima bir parmağı sayfalar ortasında olurdu. Konutun içinde bile o denli gezerdi. ‘Bakın size şurayı okuyacağım, bakın şurada Peygamberimiz ne demiş, bakın Kuran’da bunu diyormuş, bakın şu müellif bunu demiş diye’ daima anlatırdı, 15 günde bir kültürel sohbet ortamımız vardı.”

Aynı sohbet ortamlarında bulunanlar Kuriş’i, Kuran’ın anlaşılması için uğraşan, bayanların klâsik din anlayışından fazla, toplumda kendilerini söz etmeleri gerektiğini, tesettüre riayet edildiği sürece bayan ile erkeğin başka oturmaması gerektiğini savunan biri olduğunu söylüyor.

Mersin’den Kuriş’i tanıyan, ortak Kuran okumaları sohbetlerine katılan Sadık Şaşmaz da, o periyoda ait hatırladıklarını şöyle anlatıyor:

“Tesettür denilince çarşaf ve peçenin akla gelmesine karşı çıkar, bayanın beden çizgilerini örtecek şalvar ve gömleğin de bu işi göreceğini söylerdi. Bayan ve erkeğin eşit olduğunu, gerek miras hukukunda, gerek toplumsal hayatta, bayanların konutlara hapsedilmesinden fazla, ömürde daha faal olması gerektiğini savunurdu. Bayanların ekonomik özgürlüğünün olması gerektiğini, erkeğin eline esir olmaması gerektiğini söylerdi.”

Feminist muharrir Berrin Sönmez de “Söyledikleri asla dine ters değildi” diyor:

“Dinde bayanın ikincilleştirilmesine karşı çıktı, dinde bayanın ikincilleştirilmesinin yeri olmadığını, bayanı ikincil gören, erkeğe tabi kılan görüşlerin dine ters olduğunu söylerdi. Son derece yerinde. Çoğumuzun katıldığımız görüşlerini çok keskin tabirlerle lisana getirmekten çekinmeyen mert güçlü bir bayandı, dikkatleri üzerine çekti.”

Kuriş, başörtüsünden namazın haline kadar farklı İslami yorumlar, görüşler lisana getiriyordu.

Pazartesi isimli mecmuanın Mart 2000 sayısında, Konca Kuriş’e ilişkin olduğu belirtilen şu satırlar yer alıyor:

Aile dostu Ayla Sevilay Bal da birlikte katıldıkları sohbetleri anımsatıp Kuriş’in bayan haklarına verdiği ehemmiyete, sorgulamalarına atıf yapıyor:

“Çarşaf giyerdi bir vakitler, sonra pantolon, türban. Lakin yavaş yavaş o türbanı da açmaya hakikat gidiyordu. Hatta (ilahiyatçı) eşime diyordu, ‘Hocam başörtüsü var mı yok mu’, bu ayetin üstüne çok konuşuluyordu. Ancak daha o vakitler tabi başını açmaya yürek edemiyordu.

“Kadın haklarına çok değer veriyordu, bayanların edilgen olmasını kaldıramıyordu […] Erkekleri de hizaya getiriyordu. Bize saygılı davranmaları için, bizi ezmemeleri için, mesken içinde bize yardımcı olmaları için. Bize haklarımızı öğretiyordu. ‘Bakın evlilik bu değil, şudur’ üzere bizim gözümüzü, dimağımızı açıyordu. Hızır üzere biriydi, daima yardımımıza koşardı, tahlil bulurdu.

“Bir tane dolmuşu vardı küçücük bir şey. Onunla bir bakarsın Mersin’in bir ucunda, bir bakarsın öbür tarafında, bir bakarsın orada. Herkese yetişirdi. Yaşasaydı sahiden şu anda çok yeterli yerlerde olacağına, çok bireye yararı olacağına inanıyordum. O olay olduktan sonra Mersin boşalmış üzereydi. Yıllarca kendime gelemedim, daima onu aradım.”

Milliyet

ÇEVRESİ UYARIYORDU

Konca Kuriş, bir yandan dokumacılık atölyesinde çalışıyor, bir yandan İslami sohbetlere katılıyor, başka yandan da teyzesi Necla Ölçer’in lideri olduğu Mersin Bağımsız Bayan Derneği’nde de çalışıyordu.

Mersin Bağımsız Bayan Derneği Kurucu Grup Üyesi Aylan Oran Erciyas, “Sizler onu sadece İslam’a dair fikirleriyle tanıdınız. Bizlerse onu uğraşlı bir bayan gayreti arkadaşı olarak tanıma fırsatı bulmuş şanslı kadınlarız” diyor.

“Yılgınlığa kapıldığınız, moraliniz düştüğü anda Konca o coşkulu sesiyle yükseltirdi moralinizi. Olur mu hiç o denli şey, Haydi, der moralinizi düştüğü yerden kaldırırdı. Onu çok özlüyoruz.”

Ayla Oran Erciyas, Konca Kuriş’in dernek kapsamındaki çalışmalarıyla yarattığı tesire ait de şunları ekliyor:

“1987’den bu yana yükselen bayan hareketinin sonucunda ortaya çıkan yasa ve kurumlarda Konca’nın da emeği vardır. Bilhassa Mersin’de bir sığınma konutu kurulması konusundaki gayretlerimize çok emek verdi. 4320 sayılı bayana yönelik şiddetle çaba yasasının (bugünkü 6284’ün öncüsü olan yasanın) çıkması için, sığınma meskeni ve bayan dayanışma merkezi kurulması için bayanlardan toplanan 10 binin üzerindeki imzada emeği çoktur Konca’nın.’’

Konca Kuriş, hem İslam’da bayanın rolüne ait görüşleri, hem de bayanların ekonomik ve toplumsal alandaki hak çabasında giderek etrafında bir kitle oluşturan, çıktığı televizyon programlarıyla da tesir alanı genişleyen bir isme dönüşüyordu.

O devir yakın etrafı ve dostları Konca Kuriş’in güvenliği için onu uyarmaya başlamıştı.

“Onu tanıyan herkes, seven herkes, hepimiz onun dikkatli olması gerektiği konusunda uyarıyorduk. ‘Tebliğ etmeliyim, Müslüman bayanları uyandırmalıyım’ diyordu. Fikirlerini anlatırken medyanın giderek artan ilgisini de ‘tebliğ için’ yeterli bir imkan olarak görüyordu,” diyor Ayla Oran Erciyas.

BBC

Aile dostu Ayşe Sevilay Bal da Kuriş’in tehditlere boyun eğmediğini söylüyor:

“Hizbullah hakkında televizyona çıktığında, Kuran sohbetlerinde çok şey anlatmaya başladı. Onlar tehdit telefonları açmışlar, ‘Biz senin sesini kesmeyi biliriz’ üzere. O da korkmazdı. ‘Bir Allah’tan korkuyordum’ kaygısı, gözü kara bir bayandı. Hatta dedik bu kadar televizyona çıkma, biraz yavaş ilerle, çok süratli gidiyorsun diye uyarıyorduk aslında.”

Konca Kuriş’in İslam’a ait görüşlerinde, İran seyahatinde bayanlarla ilgili bir konferansa katılmasının da tesirli olduğu söz ediliyor.

Milliyet gazetesinde 23 Ocak 2000 tarihinde yayımlanan açıklamalarına nazaran, Konca Kuriş’in kayınpederi Abdullah Kuriş gelinini uyarmıştı. Kuriş, İran’dan döndükten sonra Hizbullah’ın görüşlerine katılmadığını lisana getirmeye başlamıştı. Abdullah Kuriş gazeteye şunları söylemişti:

“Gitmemesi konusunda çok uyardım, lakin o yeniden de gitti. İşte onun bu açıklamalarıyla birlikte, çeşitli mevzulardaki açık fikirleri bu makûs sonu hazırladı. Çok üzgünüm, acımız çok derin. Bu olaylar İslam ismine yakışmaz. Çok, yazık çok günah […] ‘Kızım, sen bu Hizbullah’ı araştırma işini bırak, başına işler gelir. Gel beni dinle’ demiştim. Lakin o beni dinlemeden, ‘Ölürsem de İslam yolunda ölürüm’ diye yanıt veriyordu’.”

Konca Kuriş’in gaye alınmasının nedenleri konusunda Berrin Sönmez şu yorumu yapıyor:

“En büyük öldürülme nedenlerinden birisi Hizbullah topluluğunu çok yakından, içeriden tanıyor olması. Başkası de karşı görüşleriyle, oradan uzaklaştıktan sonra güçlü formda dillendirdiği yorumlarıyla etrafında bir kitle toplamayı başarmış olmasıydı.”

Konca Kuriş, 16 Temmuz 1998’de kaçırıldı. Kaçırılma anı 18 Temmuz 1998 tarihli Milliyet gazetesinde şöyle anlatılıyordu.

“5 çocuk annesi 38 yaşındaki Konca Kuriş, eşi Orhan Kuriş ile birlikte işlettiği konfeksiyon atelyesinden gece 01.00 sıralarında konutunun önünde geldi.

“Sahibi oldukları minibüsten inen Konca ve Orhan Kuriş çifti, meskenlerinin kapısını açmak üzereyken, saklandıkları yerden çıkan silahlı üç kişi tarafından etkisiz hale getirildi.

“Bu şahıslar yere yatırdıkları Orhan Kuriş’ten minibüsün anahtarını aldıktan sonra Konca Kuriş’i de minibüse bindirerek olay yerinden süratle uzaklaştı.”

Konca Kuriş’in cesedi, 23 Ocak 2000’de Konya’da Hizbullah’a ilişkin bir hücre konutunda bulundu. Hizbullah militanları tarafından gördüğü ağır azabın imajları de kaydedilmişti.

Dönemin İçişleri Bakanı Sadettin Tantan o devir bir küme gazeteciye bu manzaraları izletti.

“Ondan sonra devlet kararlılıkla Hizbullah’a karşı gayrete girişti. Saadettin Tantan da akıllılık etmiş, evvel bir durumu ortaya koyarak basına bilgi vermiş” diyor Berrin Sönmez.

Konca Kuriş ve Gaffar Okkan cinayetleri sonrası devlet Hizbullah’a karşı operasyonlarıyla örgütü zayıflatmıştı. Konca Kuriş bugün, bayana karşı şiddetle gayretin, bayan haklarının sembol isimleri müzikçi Bergen ve Özgecan Aslan’la Mersin’de tıpkı mezarlıkta.