İnsan hayvanın kurdudur

Yeni Polonya sinemasının öncülerinden, Eller Üst, Ay Işığı, Çığlık, Anna ile Dört Gece, 11 Dakika, Vefatına Kaçış, Deep End’in direktörü Jerzy Skolimowski 1960’dan beri sinema çekiyor, 84 yaşındaki sinemacıyı tek bir sinema ağlatmış: Robert Bresson’un 1966 tarihli klasiği Au Hasard Balthazar (Rastgele Baltazar). “Başroldeki eşek sonunda ölünce gözlerimden yaşlar aktı. Baltazar gerçekçiliğiyle rol yapmadığı için beni sarstı. Kahramanı hayvan olan bir sinema yapmaya karar verdim” diyen direktör bu kelamını 56 yıl sonra EO ile gerçekleştirdi.

ODISSEUS, CANDIDE VE EO

EO yetiştiricisi Magda’yla Polon-ya’da bir sirkte çalışır. Magda onu çok sever, öper, ismini kulağına fısıldar. Gösterisi dışında hurda otomobilini da çeker, hurda deposunun yığınları içinde hoş gözlü EO, insan ve teknoloji ortasında sıkışıp kalmıştır. Çevreci militanlar sirklerde hayvanlara eziyet ediliyor diyerek EO’yla Magda’yı ayırırlar. EO damızlık atlar çiftliğine giderken ovada dört nala koşturan yaban atlarına iri gözleriyle bakar, moda çekiminde poz veren damızlık atların bakımını ilgiyle müşahedeler. Kupalar rafını devirince eşeklerin bakıldığı terapi çiftliğine masraf. İştahı yoktur, mutsuzdur; Magda’yı özler. Havuçlu kekle doğum gününü kutlamaya gelen Magda’yı görünce çok sevinir, melankolik gözleriyle, uzun kulaklarıyla ona teşekkür eder. Magda’nın peşinden gitmek isteyince gece ormanda kaybolur. Baykuş, tilki, kurt belirir. Uluyan kurdu avcılar kürkü için öldürürler. Tabiatın sesi çevreyi sarar. EO hüzünlüdür, kendini yalnız hisseder.

Kente iner, kaldırımlarda nallarının sesi yankılanır. Dükkânın vitrininde akvaryumdaki balıkları görüp özgür olmadıklarını anlayınca anırmaya başlar. Onu yakalayan itfaiyeciyle birlikte futbol maçına, kutlamaya katılır, rakip kadro barı basar, hengame eder, hıncını eşekten çıkarır. Ağır yaralanan EO’yu robot köpek bulur; güzelleşir, yabanî hayvanlarla birlikte kalır. Odisseus, Candide üzere seyahate çıkan EO Dostoyevski’nin karakterlerinden biridir adeta.

Skolimowski ressam üzere imgelerini tablo tadında işler. Altından suyun gürül gürül aktığı baraj köprüsünde duran EO’nun genel planı fevkaladedir. Yakın plan yüzünde gözyaşları akar. İnsanın acımasızlığını, ahlaksızlığını, çürümeyi, hayvanlara uyguladığı şiddeti, kürkleri, etleri için katledilen hayvanları, doğayı bozmasını, sömürmesini EO’nun iri, melankolik gözlerinden izleriz. Pawel Mykietyn’nin dünyayı saran berbatlığa karşı çığlık atan müziği eşeğin iç sesi niteliğindedir. Canlı renkler, ağır yakın planlar etkileyicidir. Skolimowski kameramanı Michal Dymek’i yaratıcı olması için zorlamıştır. Hassaslık, sevecenlik, mizah, şiddet, vahşet iç içedir. Diyalog çok azdır, imajların grafik harikalığı sözcüklerden daha tesirlidir.

HAYVAN VE TABİAT SEVGİSİ

İnsan evcil, yırtıcı hayvanın özgür yaşamasına müsaade vermez. Zevki için avlanır, balinaları kozmetik bölümü için öldürür, kediyi köpeği eser üzere satın alır, hevesi geçince sokağa atar. “Endüstriyel et üretimi barbarlık. Hayvanlara uygulanan vahim süreci düşününce öfkeleniyorum” diyen Skolimowski, hayvanlara ve tabiata olan sevgisini EO’yla iletir. Sardinyalı eşekler Marietta, Tako, Hola, Rocco, Mela, Ettore’yle birlikte Sandra Drzymalska, Lorenzo Zurzolo, Isabelle Huppert’in oynadığı EO, Cannes Sinema Festivali’nde Heyet Özel Ödülü’nü aldı, yabancı sinema kategorisinde ise Polonya’nın Oscar adayı oldu.