Gürer Aykal, ‘Gençlerin önünü açmak gerekiyor’

Gürer Aykal, genç dinleyicelere verdiği ehemmiyeti, “Ankara’da CSO’yu daima yönettiğim vakit cuma ve cumartesi konserleri vardı. Cumartesi sabahları genç dinleyici gelirdi. Cuma gecesi 4 solist, cumartesi sabahı 4 başka solist alırdım. Böylelikle gençliğe daha çok müzik duyma fırsat vermiş olurduk” kelamlarıyla anlatıyor. Aykal ile konuştuk.

– “Yıl 1991. Teksas’tayım. El Paso Senfoni Orkestrası’na Schumann’ın 1. Senfonisini çaldırtıyorum. Çalanlar da, dinleyenler de yabancı. Yalnız Schumann ile ben vatandaşız,” demiştiniz. Yurt dışındayken durumu daima bu türlü mi algılarsınız?

Ben hepsiyle bütünleşirim. Orkestrayı kendime nazaran yoğururum. Schumann, Brahms yahut Mozart olsun, hepsi “ciddi müzik”tir. O yapıtlarda, bırak tanıdıklarımı, tanımadığım orkestra üyeleri de aldatamazlar beni!

– Bu hafta İstanbul AKM’de İDSO ile bir konseriniz var. Genç piyanist Ferhat Can Büyük, Chopin’in 2.piyano konçertosunu çalıyor, sonra da Şostakoviç’in 9.Senfonisini yöneteceksiniz.

Gençlere her vakit imkan tanımak vazifemiz. Atatürk’ün “Gençliğe Hitabe”sini kendimize düstur edinmeliyiz. Ben bir orkestra şefi olarak bakıyorum gençlere, biliyorum ki onlar gelecekte, Türkiye’de bu müziği yaşatacak çocuklar. Ben o çocukları provalarda olduğu üzere, konser sırasında da eğitirim. Ankara’da CSO’yu daima yönettiğim vakit Cuma ve Cumartesi konserleri vardı. Cumartesi sabahları genç dinleyici gelirdi. Cuma gecesi 4 solist, Cumartesi sabahı 4 başka solist alırdım. Böylelikle gençliğe daha çok müzik duyma fırsat vermiş olurduk.

– Orkestralarımız uzun vakit Türk bestecilerini çalmaktan uzak durdular. Bugün o denli değil. Telif hakları daha bir sisteme girdi. Yetiştirdiğimiz genç şefler Türkiye’nin dört bir yanında olduğu üzere yurt dışında da konser yönetiyor ve onlar da Türk bestecilerini çaldırtıyorlar. Örneğin, Naci Özgüç, Orhun Orhon, Orçun Orçunsel, Can Okan üzere. Onlara vakit zaman öğütleriniz oluyor mu?

Evet, onlara yerli olsun, yabancı olsun, öncelikle besteciyi el üstünde tutmalarını öğütlüyorum.

– Gelecek hafta Ankara’da CSO ile çok farklı bir program yönetiyorsunuz: Ali Darmar’ın birinci sefer seslendirilecek yeni yapıtı “Geçmiş Esintiler” ile başlıyor. Arp, flüt ve yaylı çalgılar için bir “ilk seslendiri”.

Bu çok hoş bir eser. Bestekarı Ali Darmar üzere, bu kadar pak bir insan hala var mı dünyamızda! Ben Finlandiya’da onun Metamorfoz isimli orkestra yapıtını çaldırdım. Bir de Saygun’dan Concerto da Camera. Orkestra üyeleri çok beğendiler, partileri alıkoymak istediler, kim bilir bugüne kadar kaç defa çalınmıştır. Ali’ye söylediğimde “ne uygun olmuş” dedi. Ne telif istedi, ne de telif haklarından sözetti!

– Ali Darmar’dan sonra da geçen yıl New York -Carnegie Hall’de yönetmiş olduğunuz konserin bir kısmını dinleyeceğiz: Piyanist Renan Koen Mozart’ın 24. Konçertosunu çalıyor. Hem de Mozart’ın doğum gününde! Akabinde Auschwitz’den kurtulmuş Michel Assael (1918,Selanik-2006, New York) isimli Yahudi bestekarın “Auschwitz’den İlahiler” isimli senfonik şiiri yer alıyor. Bu da akıllardan kolay çıkmayacak bir konser olacak herhalde!

Auschwitz insanlık yüz karası. Yapıtın bestekarı Selanik’de doğmuş. Atatürk’ün doğduğu kentte. Bu yapıtı kabul etmemin en temel fikri Atatürk’ün Musevilere kol kanat germesi. Eser elime geldiğinde kimi yerlerde düzeltiler yaptım. O bestekar de vefat etmemiş olsaydı tahminen bunları yapacaktı.

Ankara’da bunu çaldırmakla Atatürk’e teşekkür etmiş olacağım. Eser, do minör tonunda konçerto grosso formunda. Mozart’ın 24 numaralı do minör yapıtı ise bir konçerto olduğu halde, aslında o da konçerto grosso’dur. (Orkestranın iki kısma ayrılarak kümelerin yarışı; ya da bir yanda solocuların, öte yanda orkestra üyelerinin yer aldığı bir müsabaka ortamı.)

– Borusan Quartet’i nasıl kurduğunuzu anımsıyorum. 2005’de. Artık Oda Müziği alanında büyük başarılara imza atıyorlar. Onlarla diz dize oturup konuştuğunuzu, onlara armoni dersi verdiğinizi, hatta: “Önce büyük bestekarların bütün formüllerini çözeceksiniz, sonra kendi hislerinizi ekleyeceksiniz”, dediğinizi de. Artık Borusan Quartet sizin beklediğiniz seviyeye geldi mi?

Evet, artık onların çalışları doğrulukta ve dolulukta ilerliyor. Çağ Erçağ’ı Antalya’dan alıp getirmiştim. Bu çocukların her birisi kusursuz. Onlar için eserler de yazıldı. Onlar geleceğin göstergesi. Onlar için eserler yazılıyor. Form açısından, armoni açısından hiçbir problemleri yok. Kayıtlar da yaptılar. Nasıl çalışıyorlar anlatamam. Yurt içinde ve yurt dışında takipçileri oluştu.

– Sizin hayat hikayenizi anlattığım “Şefle Yüzyüze” kitabımızın gerisine eklediğimiz 9 CD ve bir DVD içinde Bahar Ayini’ni de örneklemiştik. O kitabın basımına da Kocabıyık Vakfı takviye olmuştu. Kitapta şefe tuzak kuran eserler için iki farklı çağdan iki bestekar ismi vermiştiniz: Haydn’ın birçok yapıtı ve ritm açısından Stravinski’nin Bahar Ayini demiştiniz.

Evet, Haydn’ın cümle yapısı içinde kapalı tuzaklar vardır. Haydn ön-klasiklerden. Orkestralar Haydn’ın ve bilhassa Mozart’ın daima birebir senfonilerini çalıyorlar. Mozart’ın 41 senfonisine rağmen daima son üç senfonisi çalınıyor. Bence evvelki devirlerde ne cevherler var, onlar da sunulmalı. Pandemi devrinde orkestralar küçüldü ve klasik devrin orkestraları prestij gördü. Öte yanda Stravinski’nin Bahar Ayini baştan sona tuzaklarla örülmüş dev bir yapıttır.

– Genç şeflere asla yapmayın dediğiniz bir şey var mıdır?

Şef asla bestekarın önüne geçmemeli.

– Sizin tarihte örnek aldığınız, hayran olduğunuz şefler var mıdır?

Evet, Herbert von Karajan. Berlin Filarmoni’ye “ritm” getirdi, orkestra topluluğunu toparladı. Saygun da Erkin de onun için “bu adam başka” derlerdi.

GÜRER AYKAL’IN HAYATINDA VAKİT DİZİNİ

1942- Eskişehir, Mahmudiye-Çifteler köyünde dünyaya geldi.

1948- Diyarbakır’da ilkokula başladı

1952- Halil Bedii Yönetken ve Onur Çayırlıoğlu, üstün müzik yeteneğini keşfettiler.

1953- Ankara Devlet Konservatuvarı’nda yatılı olarak Keman Kısmı’na başladı.

1957- Konservatuvarda öğrenci orkestrasını kurdu.

1964- ADK Keman Bölümü’nden mezun oldu. CSO’da imtihanı kazanarak, ikinci kemanlarda takımlı sanatçı oldu.

1964- Şef Prof.Lessing’in tesiri altına girmeye başladı.

1964- His Yenen ile evlendi. His,1963’te başladığı çağdaş bale kompozisyonu eğitimini Folkwang Yüksek Bale Okulu’nda Kurt Joss ile tamamladı.

1965- ADK’de Saygun’un Kompozisyon sınıfına başladı.

1967- His, dans kompozisyonu okumak üzere devlet bursuyla Londra’ya gitti. Kraliyet Bale Okulu’nda Leonid Massine’in öğrencisi ve asistanı oldu.

1968-1969 yıllarında Londra’da George Hurst’un şeflik kurslarına katıldı.

1969- Adnan Saygun’un Kompozisyon Kısmı’ndan mezun oldu.

1970- T.C. Devlet bursunu kazanıp İngiltere’ye giderek Londra Guildhall Müzik Okulu’na başladı. Andre Previn ve Rudolf Schwartz’ın öğrencileri oldu.

1970- His Aykal Londra’da Kraliyet Bale Okulu’ndan mezun oldu.

1971- Kerem Aykal Londra’da dünyaya geldi.

1971- Siena Academia Chigiana’dan Diploma di merito aldı. Birinci sefer İstanbul Kent Orkestrası’nı yönetti.

1972-73 İngiltere’de Guildhall Müzik Okulu ve Royal Academy of Music’in İleri Şeflik Bölümleri’nden mezun oldu. Franco Ferrara’nın asistanlığını yaparak Santa Cecilia Akademisi’ni bitirdi. Pontificio Istituto di Musica Sacra’da Bertolucci ile Gregorien koro müziği ve Rönesans çoksesliği tahsili gördü.

1974- ADK’de öğretim vazifelisi oldu. Askerliğini Ankara’da yaptı. CSO’da konuk şef oldu.

1974- İkinci oğlu Emre Aykal Ankara’da dünyaya geldi.

1975- CSO’da “yardımcı şef” takımına alındı.

1975- İngiliz Oda Orkestrası’nı Güney Amerika ve Karayipler Turnesi’nde yönetti.

1975-76 Moskova Devlet Radyo Orkestrası ile Rusya içi konser turnesi yaptı.

1977-1985 Ankara Oda Orkestrası F. Güvenç, S. Kan ve G. Aykal tarafından kuruldu, dokuz yıl yalnızca yurt dışında yüzden fazla konser verdiler.

1980- Üçüncü oğlu Can Aykal Ankara’da dünyaya geldi.

1981- T.C. “Devlet Sanatçısı” unvanına bedel bulundu.

1986- Ailece eşi Duygu’nun kanser tedavisi için Rochester, N.Y.’a gidildi.

1986- Indiana Bloomington Üniversitesi’nde ”emeritus” olarak şeflik dersleri verdi.

1986- CSO’da Hikmet Şimşek’in istifasıyla tek şef yardımcısı olarak kaldı.

1987- Bilkent Üniversitesi’nde profesör oldu.

1987- Ailece Rochester’den Lubbock, Texas’a gittiler.

1987-1991 Lubbock Filarmoni Orkestrası’nın Müzik Yöneticisi oldu.

1988- Eşi His Aykal Lubbock’ta vefat etti.

1989- Londra Filarmoni Orkestrası ile kaydettiği Saygun Viyola Konçertosu (solist: Ruşen Güneş) ve Elgar’ın In the South isimli yapıtları Koch-Schwann etiketiyle, Musica Mundi serisinde dünya piyasalarında satışa sunuldu.

1988-1999 Cumhurbaşkanlığı Senfoni Orkestrası’na Müzik Yöneticisi ve Daimi Şef oldu.

1991-2004 El Paso (Teksas) Senfoni Orkestrası’nın Daimi Şefi ve Genel Müzik Yöneticisi oldu ve “Professor Emeritus” unvanına kıymet bulundu.

1994-1999 Bilkent Müzik ve Sahne Sanatları Fakültesi dekanı Ersin Onay öncülüğünde düzenlenen Anadolu Müzik Festivali’ndeki konserleri yönetti.

1995- BASSO ile nizamlı konserlere ve Bilkent Üniversitesi’nde öğretim üyeliğine başladı.

1996- İkinci eşi BeninTekiner ile New York’ta evlendi.

1997- CSO ile Amerika turnesi düzenledi, N.Y. Carnegie Hall’de konser verdiler.

1999- BİFO’yu kurdu; daimi Şefi ve Genel Müzik Yöneticisi oldu.

2003- Birinci torunu His Aykal dünyaya geldi.

2004- İstanbul’da MSGSÜ Devlet Konservatuvarı’na profesör olarak atanıp, Orkestra Şefliği Bölümü’nü açtı.

2005- Borusan Quartet’in kurulmasına öncülük yaptı.

2006- İkinci torunu Bilge Aykal dünyaya geldi.

2008- Finlandiya Devlet Nişanı ile ödüllendirildi. Roma Lazio Avrupa ve Akdeniz Şenliği kapsamında Roma’da düzenlenen merasimde, Memleketler arası Şov Sanatları kategorisinde Muvaffakiyet Mükafatı aldı. Borusan İstanbul Filarmoni Orkestrası’nın Onursal Şefi oldu. İstanbul Kültür Sanat Vakfı’nın Onur Ödülü’ne paha bulundu.

2009- Bilkent Üniversitesi Fahri Doktora unvanını aldı.

2010- İstanbul Sinfonietta’yı kurdu

2011- İzmir Karşıyaka Filarmoni Orkestrası’nı kurdu. Sevda-Cenap And Müzik Vakfı’nın Onur Mükafatı Altın Madalyası’nı aldı.

2012- Semiha Berksoy Opera Vakfı’nın Saygun Büyük Ödülü’nü aldı.

2014- Antalya Piyano Festivali’nin sanat direktörü oldu.

2017- Meskenin İlyasoğlu tarafından yazılan “Şefle Yüzyüze-Gürer Aykal” kitabı Remzi Kitabevin’de basıldı.