Zeus’un özgürlüğü

Zeus, çok ilahlı antik Helen mitolojisinde baş, baba allahtır. 

Çocukları ve kardeşleriyle birlikte dünyayı yönetir.

Ancak bu yönetme gücü kolay elde edilmemiştir.

Var oluşun başlangıcında cihana hâkim olan titan/gigant/ devlerle savaşmış, ailesiyle birlikte onları yenmiş, Dünya’daki her türlü olaya, insan ilgilerine, toplumsal etkinliklere kadar her şeye karışma, belirleme gücünü elde etmiştir. 

Bu pagan inanç asırlarca, bilhassa Ege coğrafyasında kökleşmiş, birçok anlatıya, dinî yapıya, sanat yapıtlarına kaynak olmuştur.

Ayrıca bu olgu çağdaş insanlık kültürünün oluşmasını etkileyen temel hususlardan biridir.

Bu yapıtlardan en çarpıcı olanı, bundan 2200 yıl evvel Bergamon/Bergama’da yapılmış Zeus Sunağıdır.

At nalı biçiminde, 35*33*~12 mt boyutlarında bir yapı olan Sunak tapınma yeri olmaktan öte Baş İlah Zeus için adanan kurbanların sunulduğu yerdi.

Dinsel niteliğinin yanı sıra Sunak, Pergamon/Bergamlıların gösterdiği ihtimamla, insanlığın ürettiği, gelmiş geçmiş en görkemli yapılardan biridir.

Antik Çağ Dünya’sının Yedi Olağanüstüsünü belirleyen Lübnanlı Antipatros Bergama’nın Zeus Sunağını görseydi, daha evvel değil onun yapıldığı devirde yaşamış olsaydı, Bergama Sunağını da bu mükemmeller ortasına katardı.

***

Beyaz mermerden yapılmış bu koca yapı kentin en gösterişli yerinde inşa edilmiş, dış ve iç duvarları friz denen heykelimsi kabartmalarla süslenmişti.

Heykellere hareket veren; acı, sevinç, öfke üzere insanın dışa vurduğu hisleri mermere işleyen bir üslupla yapılmış bu heykeller sanat şaheseri sayılıyor. 

Onlar, İ.Ö.3.-2. yüzyılda Pergamon/Bergama’da yaratılan, bu tıp eserler üreten heykelcilik okulunun eseriydiler.

Sunağın, 113 mt uzunluğundaki dış duvarlarındaki frizler, Baş İlah Zeus ve ailesinin titan/gigant/devlerle yaptığı savaşı anlatıyor.

Bu, antik çağda yapılmış en uzun frizli duvardır.

Buradaki anlatıda Pergamon Hükümdarları kendilerini rabler, devleri düşmanları yerine koymuştu.

Yapının, özgün 74 frizinden 47’sinin elde olduğunun söylendiği iç duvar frizlerinde de, kentin kuruluşunu anlatan Telephos söylencesi mermere işlenmiş bir çizgi roman sıralamasıyla tabir edilmişti.

Yani mermerden yapılmış heykeller toplamıydı Sunak.

Zaman içinde, fanatik Hıristiyanlar, Emevi orduları, sarsıntılar tarafından yakılıp yıkılan bu yapı yüz yıllarca, temellerinin bulunduğu yerde oluşan höyüğün/küçük zirvenin altında, sonradan Bizanslılar tarafından yapılmış sur duvarlarında, sağa sol saçılmış halde kaldı. 

***

1864 yılında Bergama-Dikili yolunun imali için yöreye gelen Carl Humann isimli Alman mühendis tarafından fark edilen güzelim imgelere sahip frizler 1878 yılına kadar, 1869 ve 1874 de çıkarılmış Osmanlının Asarı Atika Nizamnamelerine (Eski Eserler Yasaları) ters olarak yurt dışına, Berlin’e kaçırıldı.

Bu kaçakçılıkta C.Humann’a; E.Curtius, A.Conze üzere Berlin Müze Müdürleri, Tottenborn üzere Almanya’nın İzmir konsolosları, III.Freidrich üzere Prusya/Alman prensi yardım etti.

Böyle bir kaçakçılık tam bir organize çete davranışıyla yürütüldü.

Ardından 1877-78 (93 Harbi) Rus savaşında Osmanlının yenilmesi, Rus Ordusunun İstanbul kapılarına, Yeşilköy/Ayastefanos’a kadar gelmesi üzerine devreye giren Almanya Devletinin aracılığıyla Berlin’de bir muahede yapıldı.   

Bu mutabakatla Osmanlı Devleti bugünkü Romanya, Bulgaristan’daki, topraklarını, Kıbrıs’ı kaybetti.

Bu ortamda Alman İmparatorluğu; bilhassa sonradan bir müddet Almanya Hükümdarı olacak III.Friedrich’in baskısıyla; Osmanlının vatanperver memurlarının gösterdiği dirence karşın bin bir şaibeyle, Zeus Sunağının daha evvel kaçırılmış kesimlerinden geriye kalanları ve öteki Bergama yapıtlarını, küçük bir bağış karşılığında aldığı müsaadeyle Berlin’e götürdü. 

***

Bergama’nın Zeus Sunağının kesimlerinin C.Humann öncülüğünde oluşturulan tertip tarafından Almanya’ya kaçırılması Dünya tarihinde yaşanmış en büyük tarihi eser soygunudur.

Bir kentin tarihi yapıtlarının bu kadar soyulup soğana çevrilmesi görülmüş bir olay değildir.

Üstelik bu eserler sıradan birkaç heykel değil, kenti simgeleyen koca bir yapının, Pergamon/Bergama’nın bir modülüdür.

Götürülürken uzun yollarda görmüş olabileceği tahribat, İkinci Dünya Savaşında bombalar altında kalışı, savaş sonunda yüzlerce Bergama yapıtının Berlin’den Rusya’ya, Petersburg’a götürülüp getirilişi, günümüzde Berlin’de fanatik Hıristiyanların “Şeytanın Tapınağı” deyip sık sık yaptığı ataklar sırasında verilmiş olabilecek ziyanlar bu kaçakçılığın telafi edilmez sonuçlarıdır.

Oysa Sunak kelamda korunmak için götürülmüştü!

Alman Emperyalizminin bu kabul edilemez soygununu haklı göstermek için Dünya ve Türkiye kamuoyu yıllarca yanıltıldı, kandırıldı.

Hiç arlanmadan Bergama yapıtlarına “Preussischer Kulturbesitz”, “Prusya (Almanya’nın evvelki adı) Mirası/Malı”dır, denilip sahiplenildi.

Kaçakçılığı legalleştirmek için birçok temelsiz münasebet ileri sürüldü:

Sunak, Bergama’da kalsaydı kireç ocaklarında yakılır yok olurdu, denildi: 

Oysa Sunağın modülleri Bergama Akropolünde, toprak altında ve sur duvarlındaydı. 

Çalınmasaydı, 30-40 yıl sonra Türkiye Cumhuriyeti yetişecek, uzun yıllardır toprak altında, duvarlarda uyuyan tarih eserler, kendi yurdunda gün yüzüne çıkaracaktı.

Üstelik, yanlış argümanların bilakis Sunağın bulunduğu yerde kireç ocağı bulunduğuna dair hiçbir gerçek kayıt yoktur.

Anadolu köylüsü bulduğu tarihi yapıtları sattı, satar, denildi, deniliyor:

Oysa günümüzde dahi bu çeşit yasa dışı işleri tahrik eden, teşvik eden, antik yapıtları bir meta haline getirip müzayedelerde alıp satan Avrupalı ve ABD’li para babalarıdır.

Anadolu’daki tahribatların, hırsızlıkların baş sorumlusu yabancı sermayedarlar ve onların kullandığı yerli paragöz işbirlikçilerdir.

Daha geçen yıllarda Urfa-Göbeklitepe’de ortaya çıkarılan 11 bin yıllık bir heykel bir gecede ortadan kaybolmadı mı?

Bunlara görgüsüzce sahip olunduğunda eski çağların harika Anadolu kimliğine sahip olunacağı sanılıyor.

Ya da bu yapıtları alıp satarak para kazanmak umuluyor!

Anadolulular tarihi yapıtlardan anlamaz, onların kültürü farklı, denildi: 

Oysa, bu tıp yapıtların bir kültür varlığı olduğunun bilinmediği vakitlerde Osmanlı, Fatih Sultan Mehmet periyodundan beri antik yapıtlarını bedelini bilen bir anlayışa sahipti. 

Hatta Yasal Sultan Süleyman vaktinde Sadrazam ve damat Pargalı İbrahim Paşa’nın büyük bir özel müzesi vardı.

Öte yandan Anadolu insanlarının yüzlerce yıldır Anadolu’da var olmuş kültürlerin izleriyle birlikte yaşamasına rağmen Kuzey Avrupa/Alman kültürünün Zeus kültürüyle hiçbir alakası yoktur.

Bergamalıların Zeus Sunağını yaptığı periyotta Kuzey Avrupalıların ataları Cermenler bataklıklarda, ormanlarda yaşıyorlardı.

Sunağın kesimlerini Osmanlı sattı, denildi:

Oysa birçok çalındıktan sonra kalan son kesim mermerleri götürmek için şaibeyle yapılan, göstermelik bağışla (20+20 bin mark) bugün bir Alman arabası bile alınamaz.

Bergama’nın tarihi yapıtları müsaadeyle götürüldü, el evrak var, denildi: 

Oysa eldeki objektif kayıtlar, hele hele C.Humann’ın 12 Eylül 1878’de Berlin Müze Müdürü Alexander Conze’ye yazdığı mektup bunun açık bir hırsızlık olayı olduğunu, müsaadeli dediklerinin de ayıp denebilecek bir şaibeyle aparıldığını gösteriyor.

Bütün bu aldatıcı bilgilere ne yazık ki, birtakım makûs örneklere bakıp kimi Türkiye vatandaşları da inanıyor.

Kendine ve ülkesine güvensizlik yabancılaşmaya, teslimiyetçiliğe, boş vermişliğe neden oluyor.

Oysa ülkemizde ilgili şahıslar ve sivil kuruluşlar, el ve güç birliğiyle, seslerini yükselterek, güçlü bir kamuoyu oluşturarak yetkilileri uyararak, yurt dışına kaçırılanlara sahip çıkarak yaşanan aksiliklerin önlenmesinde daha geniş bir etkenlik sağlayabilir. 

***

Bugün Bergama’nın Zeus Sunağının konutuna geri getirilmesi için TC.Kültür Bakanlığı, Dış İşleri Bakanlığı, İzmir Büyükşehir  ve Bergama Belediye Başkanlığı, birçok yurtsever birey büyük uğraş harcıyor.

Bizim, bir Anadolu deyişi olan “Taş Yerinde Ağırdır” sözüyle yaptığımız çıkışlar her yerde yankı buluyor.

Bu bahsin tartışılması, tartışmanın yaygınlaşması bariz gelişmelere yol açıyor.

Son olarak, Almanya Berlin Eyaleti’nin Adalet, Eşitlilik ve Ayrımcılıkla Uğraş Müsteşarı Sn. Saraya Gomis’in Bergama’nın Zeus Sunağının Türkiye’ye iade edilmesi istikametindeki demeci son derece dikkat caziptir.

Demek ki Almanya’da da Bergama’nın haklılığını gören/bilen, bu çarpık durumun sona erdirilmesini isteyen çevreler, üst seviye yetkililer var.

Bu mevzu tam da Saraya Gomis’in Berlin’de Alman Devleti ismine sorumlu olduğu alan; “adalet, eşitlik ve ayrımcılığın” hususudur.

Bergama, Zeus Sunağını geri isterken “adalet ve eşitlik” istemekte, “ayrımcılığa son verilmesini” talep etmektedir.

Yıllardır sürdürülen yanlışın sonu görülmüştür.

Evet, “Taş Yerinde Ağırdır.” 

Zeus, en kısa vakitte özgürlüğüne kavuşmalıdır.

Anadolu’nun yurt dışına kaçırılmış tarihi yapıtları konutuna dönmelidir. 

Sefa Taşkın

09.01.2023

Karşıyaka/İzmir