Uzmanlar, Cumhurbaşkanı Erdoğan’ın üçüncü sefer aday olamayacağını vurguladı: ‘Meclisi fesih krallıkta olur’

Türkiye, 2023’te Cumhuriyet tarihinin en kritik seçimine sahne olacak. Cumhurbaşkanı Recep Tayyip Erdoğan, milletvekili ve cumhurbaşkanlığı seçiminin yapılacağı tarihi 14 Mayıs olarak açıkladı. Lakin seçim sürecine ait karşılık bekleyen birçok soru var.

Erdoğan, bu seçimde tekrar aday olabilecek mi? 6 Nisan 2022’de Seçim Kanunu’nda yapılan değişiklikler uygulanacak mı? Erdoğan’ın TBMM’yi feshetme yetkisi var mı? Seçimle ilgili tüm tartışmaları anayasa profesörü Süheyl Batum’a ve Doç. Dr. Didem Yılmaz’a sorduk.

“SEÇİM GÜVENLİĞİNE GÖLGE”

– Yaklaşan seçime ait tartışmaların gerisi ardı kesilmiyor. Siz bu tartışmalar için ne diyorsunuz?

Türkiye’de yakın tarihe kadar seçimlerin yapılmasına ait kurallar hem siyaseten hem de hukuken tahminen de en az tartışılan mevzulardan oldu. Ne var ki öncelikle 2002 yılıyla başlayan heyetlerin kararlarındaki değişmeler ve 2008 ile 2010 yıllarında seçimlere ait kurallarda yapılan değişiklikle seçimlerin, tüm evrelerde güvenilirliğini gölgelemeye başlamıştır. Günümüzde, seçimlere ait iktidar tarafından yapılan açıklamalar arttıkça açık ve temel kuralların şahsî yorumlarla bulanıklaştırıldığı bir sürecin içine girmiş bulunuyoruz.

Didem Yılmaz

SANDIKLA HUDUTLU DEĞİL

– Seçim kanunlarında yapılan değişiklikleri nasıl yorumluyorsunuz?

Hiçbir iktidar seçimle iktidarını kaybetmek istemez ve bunu istemediği için seçimin kurallarını lehine olacak biçimde değiştirmeye çalışabilir yahut değiştirebilir. 1954 ve 1957 seçimlerinden sonra birtakım vilayet ve ilçelerin “yeniden belirlenmesi” seçim etraflarına ait kuralların iktidar lehine olacak biçimde değiştirilmesi buna örnek olabilir. 2001 yılında 1982 Anayasası’nın 67. hususuna son fıkra olarak eklenen kural, siyasal iktidarların seçim kanunlarında son anda kendi lehlerinde bir değişiklik yapmalarını pürüzler. Gaye, sandığa girecek pusulayı değil, yurttaşların seçme ve seçilme haklarını koruyarak idarelerin demokratik kurallara uygun biçimde kurulmasını, böylelikle iktidarın el değiştirebilmesini teminat altına almaktadır.

TÜM SÜRECİ KAPSAR

– 6 Nisan 2022’de Seçim Kanunu’nda yapılan değişiklik bu seçimde uygulanabilir mi?

1982 Anayasası’nın 67. unsurunda “Seçim kanunlarında yapılan değişiklikler, yürürlüğe girdiği tarihten itibaren bir yıl içinde yapılacak seçimlerde uygulanmaz” tabiri yer alıyor. Buradaki “seçimlere” kısmının “oy verme günü” mü olduğu yoksa “seçim süreci” mi olduğu tartışılıyor. Yüksek Seçim Kurulu’nun (YSK) 6 Mayıs 2019 günü İstanbul Büyükşehir Belediye (İBB) Başkanlığı seçimiyle ilgili verdiği karar bu bahse açıklık getiriyor. YSK, kararda 31 Mart 2019 tarihinde yapılan seçimlerde İBB Başkanlığı seçimini iptal ederken münasebetini sandık şuralarının, ilçe seçim konseyi liderleri tarafından yasa kurallarına uyulmadan oluşturulduğuna dayandırmıştır. Bu karardan çıkan sonuç, seçimin, “oy verme günü” olmadığı, oy verme gününü önceleyen ve onu etkileyen tüm bir süreç olduğudur.

– Bir yıl yasağı seçim sürecini mi kapsıyor?

 Seçim, oy verme gününü de kapsayan bir sürecin bütününün ismidir. Bir yıl kuralının uygulanmasında oy verme gününün değil, seçim kararının alındığı tarihin temel alınması gerekmektedir. Aksinin kabulü, bir yıllık müddet yasağının içinin boşaltılmasıdır. Hiç kuşkusuz, anayasaya açıklıkla alışılmamıştır.

Süheyl Batum

ZATEN İKİ SEFER SEÇİLDİ

– Tartışılan kıymetli bahislerden bir oburu de Cumhurbaş-kanı Erdoğan’ın tekrar aday olup olamayacağı. Anayasa bu bahiste ne diyor?

2007 yılında yapılan anayasa değişikliğiyle cumhurbaşkanının beş yıllık bir devir için halk tarafından seçilmesi, bir kimsenin en fazla iki sefer cumhurbaşkanı seçilebileceği kuralıyla birlikte getirilmiştir. 2017 yılında yapılan anayasa değişikliğiyle de devir kuralı tıpkı biçimde koruma edilmiştir: 

“Bir kimse en fazla iki kez cumhurbaşkanı seçilebilir.” Türkiye’de aktüelde ortaya çıkan sıkıntı, birinci seçiminin 2014-2018 ortasındaki devir olarak sayılıp sayılamayacağında düğümleniyor. 

Şu anda misyondaki cumhurbaşkanı, birincisi 2014 yılında parlamenter sistemi uygulanırken yapılan cumhurbaşkanı seçiminde, ikincisi ise 2018 yılında anayasa değişikliği sonrasında olmak üzere iki sefer seçildiğine nazaran “Bir kimse en fazla iki sefer cumhurbaşkanı seçilir” kuralına tabi olduğu ortadadır.

İNGİLTERE ÖRNEĞİ VERDİ: FESİH YETKİSİ KRALDA

– Seçimlerin yenilenmesi ne demektir? Fesihten farklı mıdır?

Meclis’in vazife mühleti dolmadan dağılması, fesih kararıyla olur. Parlamenter hükümet sistemi Birleşik Krallık siyasal tarihinde geliştiğinden fesih kararını veren de kral ya da kraliçe olmuştur, yani devlet lideri. Fesih kararının birinci tesiri, Meclis’in dağıtılmasıdır, yani vazife müddeti bitmeden misyonuna son verilmesidir.

SEÇİMLER YENİLENEBİLİR

– Meclis’in feshedilmesine daha evvel şahit olduk mu?

Türkiye’nin kurtuluş çabası millet egemenliği temelinde onu temsil eden TBMM eliyle yürütülmüştür. Milletin iradesi üzerinde hiçbir gücün bulunamayacağının benimsenmesi bir kuruluş tercihidir. Bunun sonucu olarak da TBMM’nin kendisinden üstün rastgele bir irade tanımaması, onun hiçbir irade tarafından dağıtılamaması kuralını da beraberinde getirmiştir. Bu çerçeveden bakıldığında bizim hukukumuzda fesih kurumu bulunmadığı açıktır. 1961 ve 1982 Anayasası’nda “fesih” yerine “seçimlerin yenilenmesi” denmesi bu siyasal geçmişe dayanmaktadır. Yalnızca 7 Haziran 2015 seçimlerinden sonra bu yetki o periyodun cumhurbaşkanı tarafından kullanılmıştır.

60 GÜNLÜK SÜREYE TABİ

– İktidarın “erken seçim” yerine “seçimlerin güncellenmesi” sözünü kullanmasını nasıl karşılıyorsunuz?

Anayasa kurallarına nazaran Meclis’in ve cumhurbaşkanının misyon müddeti beş yıl ve her ikisinin seçimlerinin tıpkı gün yapılması kuralı var. Erken seçim, TBMM’nin ya da cumhurbaşkanının misyon mühleti dolmadan seçimlerin yapılmasıdır. Seçim tarihinin güncellenmesi formunda bir seçim tipi yoktur.

– Seçimlerin yenilenmesine karar verilirse seçimler hangi takvime göre yapılır?

İster TBMM ister cumhurbaşkanı seçimlerin yenilenmesi kararını alsın, seçim takvimi 60 günlük müddete doğaldır.

İKTİDARIN SAVLARININ TEMELİ YOK

– Erdoğan’ın birinci misyon mühletinin 2018’de başladığı savları da var. Bunun desteği nedir?

Bu, 6771 sayılı kanunun 18/b düzenlemesine dayandırılmaktadır. Dayanılan düzenlemede anayasanın 75,77, 101 ve 102. unsurlarında yapılan değişikliklerin “birlikte yapılacak birinci Türkiye Büyük Millet Meclisi ve Cumhurbaşkanlığı seçimlerine ait takvimin başladığı tarihte,.. yürürlüğe gireceğini” belirtilmektedir. Hatırlanacağı üzere seçimler 24 Haziran 2018’de tamamlanmış, cumhurbaşkanı 9 Temmuz 2018 tarihinde yemin ederek vazifesine başlamıştır. Şu durumda 2018 yılında seçim yapıldığında ve cumhurbaşkanı seçimi kazanıldığında yeni sistem şimdi yürürlükte değildir, zira şimdi cumhurbaşkanı misyona başlamamıştır. Bu, cumhurbaşkanının ikinci defa seçildiğini açık halde ortaya koymakta ve TBMM karar almadığı sürece 2023 yılında yapılacak seçimlere aday olabilme imkânının kalmadığını göstermektedir. Sonuç olarak cumhurbaşkanının birinci misyon periyodunda olduğunu ispatlamak için başvurulan 18. unsur aslında durumun tam aksini ortaya koymaktadır. 

İKTİDAR TAM AYKIRISINI ARGÜMAN EDİYOR…

Bu tezin da hukuka dayanan bir temeli bulunmadığı ortadadır. Yasa önünde eşitlik kuralı gereği cumhurbaşkanı seçilme hakkı artık kalmamıştır.

Bunun tek istisnası 1982 Anayasası’nın 116. hususunda yer alır. Şayet vazifedeki cumhurbaşkanı ikinci devrindeyse, üçüncü devir için adaylığı TBMM’nin seçimlerin yenilenmesi kararı sonrasında mümkündür. Bu türlü bir karar alınmadığı sürece ikinci devrinde olan bir cumhurbaşkanının üçüncü periyoduna aday olabilmesi mümkün değildir. Mümkün olduğunun söylenmesi, onu imtiyazlı bir kişi yapmaya çalışmaktır.