Toplumsal medya bireyleri ‘tek tipleştirerek’ kendi kültürüne yabancılaştırıyor

Doç. Dr. Ali Murat Kırık, toplumsal medya kullanımının toplumsal sınıflar ortasındaki bağlantıya tesirlerine, birtakım kısımlara toplumsal medyada artan baskıya ve bu baskıya maruz kalmamak için bireylerin kendi kültürel özelliklerine nasıl yabancılaştığına ait değerlendirmelerde bulundu.

“SANAL DERKEN NEYİ KASTEDİYORUZ?”

Kırık, Türkiye’de 68 milyon toplumsal medya kullanıcısı olduğunu belirterek, bilhassa son devirde günlük 3 saatin üzerinde kullanım müddetiyle toplumsal medya platformlarının insan hayatında kıymetli yer tuttuğuna dikkati çekti.

Kırık, “Artık gerçek arkadaşlarımızın yanında sanal arkadaşlarımızla da bağlantı kurabiliyoruz. Sanal derken neyi kastediyoruz? Yüzünü hiç görmediğiniz lakin bir formda tanışıp arkadaş olarak eklediğiniz ve çevrim içi görüştüğünüz şahıslar. Münasebetiyle burada artık yeni bir kitle oluşmaya başladı” dedi.

“ESKİDEN BEŞERLER, YEDİĞİNİ, İÇTİĞİNİ GÖSTERMEK İSTEMEZDİ”

Sosyal medya platformlarında üst gelir kümelerine ilişkin tüketim ve beğeni alışkanlıklarının dayatıldığına vurgu yapan Kırık, orta yahut alt sınıftan bireylerin kendilerini üst sınıf olarak kabul ettirmek için gösterdiği gayretin, tek tipleşmeye yol açtığını söyledi.

Kırık, evvelden Türk kültüründe gösterişin beğenilen karşılanmadığına işaret ederek, “Kültürümüzde evvelce beşerler, yediğini, içtiğini göstermek istemezdi. Bugün tam karşıtı kelam konusu. Sınıflaşma o kadar büyük ki değerli restorana gidip orada fotoğraf çektirmek son derece değerli hale geldi. Zira o lüks restoranda yer almanın sizi farklı sınıfa, farklı statüye, varlıklı klasmana taşıdığı düşünülüyor” diye konuştu.

Dijital alanda hâkim kültür dışında yapılan paylaşımların kabul görmeyerek dışlandığını kaydeden Kırık, “Bir kişi, Türk dizisi, Türk halk müziği ya da arabesk müzik paylaşınca çabucak altına, ‘Hangi vakitte yaşıyoruz?’, ‘Sen hala Türk halk müziği mi dinliyorsun?’, ‘Türk dizilerini mi seyrediyorsun?’ üzere çok farklı yorumlar yapıldığını görüyoruz. Bu yorumları yapanlar bir formda sınıflaşmayı da derinden etkiliyor” sözünü kullandı.

Kırık, toplumsal medyanın orta ve alt gelir kümesine ilişkin şahısları maskelediğini, bunun da vakitle bu bireylerin özelliklerini yitirmesine neden olduğunu aktararak, “Sosyal medyanın, şahısları kültürel özelliklerinden uzaklaştıran, lokal motifleri yok eden, global ölçekli yapı ortaya çıkardığını görüyoruz” değerlendirmesini yaptı.

“GERÇEĞİN YERİNİ ‘GERÇEĞİMSİLER’ ALMAYA BAŞLADI”

Sosyal medyada oluşturulan sanal kimlikler nedeniyle bireylerin sosyo-ekonomik statülerinin giderek daha sıkıntı tespit edildiğini söz eden Kırık, “Belki çok güçlü biri değil. Minimum fiyatla geçiniyor fakat sanal ortamda telefonunu -ki bu itibar ve güç göstergesi olarak da kullanılabiliyor- ya da lüks bir otomobilin önünde çekilmiş fotoğrafını paylaşarak ister istemez kullanıcılara kendini farklı kimlikle sunuyor. Bu, benlik sunumunun farklı boyuta ulaştığı manasına geliyor” diye konuştu.

Kırık, Fransız sosyolog Jean Baudrillard’ın, tüketim toplumunda bireylerin gereksinimleri doğrultusunda değil, güdülenmiş muhtaçlıkları bağlamında tüketim yaptığı görüşüne atıfta bulunarak, teknoloji ve gelişen kitle irtibat araçları sayesinde gerçek olmayan “simülasyon” cihanı yaratıldığını anlattı.

Kırık, şunları kaydetti:

“Gerçeğin yerini ‘gerçeğimsiler’ almaya başladı. Toplumsal medyada kullanıcılar oluşturdukları kültürün tesirinde kalarak kendilerine yeni kültür tasvir ediyor ve bu kültüre adapte olmaya çalışıyor. Hatta bunlar global ölçekte yapı oluşturmaya başlıyor. Tıpkı şeylerden hoşlanan, birebir telefona sahip olan, tıpkı zevklere sahip olan, o zevklere sahip olmasalar bile, toplumsal medyanın sunmuş olduğu tüketim kültürü aracılığıyla bunlardan keyif aldığını düşünen bir kitle kelam konusu.”

“İNSANLAR DIŞLANMAMAK İÇİN KENDİ KİMLİK VE KÜLTÜRÜNDEN VAZGEÇİYOR”

Kırık, toplumsal medyanın insanlara “hız ve haz” kavramlarını benimsettiğinin altını çizerek, şöyle devam etti:

“Dijital dünyanın bir halde esiri olan birey, dışlanma korkusu, beğeni alamama ve hasebiyle haz alamama dehşetiyle rutinlerini artık büsbütün buradaki hayata nazaran sunmaya çalışıyor. Kendi benliğini bu formda oluşturmaya çalışıyor. Şayet bu paylaşımı yapmazsam, dışlanırım algısıyla ne yapıyor? Kendini değiştirerek tanınan kültürün eseri olan o içerikleri tüketiyor, o içerikleri üretiyor ve kendini o toplumun modülü olarak atfediyor. Dışlanmamak için kendi kimliğinden farklı kimlik ortaya koyuyor fakat bu, kendinden, kültüründen, fikrinden feragat etmesine sebebiyet veriyor.”

İnsanların üst sınıf üzere davranmak için artık parayla beğeni ve takipçi satın almaya başladığına dikkati çeken Kırık, “İnsanlar, ‘Bak benim de gönderim binlerce beğeni alabiliyor’ algısı oluşturmak ve böylelikle ‘Demek ki bu kişi tesirli, kıymetli ve üst sınıfa ilişkin bir kişi’ dedirtmek için çalışıyor. Sanal ortamda beşerler bu kriterlere ve kıstaslara nazaran sınıflandırılıyor.” görüşünü paylaştı.

“ZENGİNLİKLE İLİŞKİLENDİRİLEN PAYLAŞIMLAR FAKİRLERDE DEPRESYONA NEDEN OLUYOR”

Kırık, toplumsal medyanın ekonomik boyutuna değinerek, “Influencer marketing ‘etkileyici pazarlama’ dediğimiz bir pazarlama çeşidi var. Bireylerin eser ve hizmet tanıtımlarının yanı sıra toplumu etkileyerek daima tüketime sevk etmeyi hedefliyor. Toplumsal medyada bu bireylerle ilgili algı şu, ‘Çok fazla takipçisi varsa, hakikat eseri sunar, bana yararlı eser satar’ fakat tahminen de o eseri hiç kullanmadı” tabirlerini kullandı.

“Influencer hareketi”nin dijital kapitalizmin yansıması olarak ortaya çıktığını aktaran Kırık, “Geleceğe tesir edebilmek ve gençleri bu sistemin dişlisi haline getirebilmek için ağır efor var zira bilhassa küçük yaşlarda dijital okuryazarlık ve dijital şuur düzgün tahlil edilemediği için ne yazık ki çocuklar bu tuzaklara çok daha kolay düşünebiliyor” dedi.

“Efsane cuma” indirimlerine dikkati çeken Kırık, “Buradaki temel gaye o esere gereksiniminiz olmasa da etrafınızın o eseri almanız için size baskı kurması yani yapay bir gereksinim oluşturulmasıdır ve sizin de o yapay muhtaçlığı alarak bir formda etrafa ‘Bakın ben de bunu alabiliyorum’ diyebilme mesajınızdır. Yani aslında biz kendimiz için değil, toplumsal medya etrafımız için yaşıyoruz” değerlendirmesini yaptı.

Kırık, maddi durumu güzel olmayan lakin toplumsal medyada daima lüks tüketime maruz kalan bireylerin bir müddet sonra buhrana girdiğini tabir ederek, kelamlarını, “Bu durum, kişilik sorunları yaşayan bireylerin ortaya çıkmasına sebebiyet verdi. Bu bilhassa Z jenerasyonu dediğimiz 2000 ve sonrası doğan kuşağın daha fazla kimlik buhranına girdiğini ve hasebiyle bu durumun gelecekte daha büyük depresyonlara yol açabileceğini düşünüyorum” diye tamamladı.