Sıcak geçen kış ‘sivrisinek’ popülasyonunu artırıyor

Uzmanlar iklim değişikliğinin tesiriyle ılık geçen kış şartlarının, sivrisineklerin üremeleri için daha uygun vakit ve şartlar yarattığını belirtti.

Doktora öğrencisi Kıvanç Sevim, “Düşük sıcaklıkların Aedes aegypti (sarı humma sivrisineği) hayat döngüsüne tesirlerinin belirlenmesi” ismiyle, istilacı bir çeşit olan sarı humma sivrisineğinin düşük sıcaklıklara verdiği yansıları ölçmek üzere bir çalışma başlattı.

Sevim, 2020 yılının nisan ayında başladığı projesini, aralıksız 300 günlük laboratuvar süreci ve tahlillerin akabinde tamamladı.

“ASYA KAPLAN SİVRİSİNEĞİNİN TROPİK KÖKENLİ OLDUĞU BİLİNİYOR”

Çalışmasının detayları hakkında bilgi veren Sevim, sivrisineklerin olumsuz şartları atlatmak için kendilerince formüller geliştirebildiğini, ayrıyeten iklim değişikliğiyle birlikte mevsimsel sıcaklıklardaki artışların, çeşit için uygun düzeyde kalmasından ötürü kış aylarında da ömürlerini sürdürebildiklerini anlattı.

Sıcaklıkların, bilhassa İstanbul, Ankara, İzmir üzere kentlerde yüksek seyrettiğine işaret eden Sevim, “Dünyanın birçok noktasında sivrisinekler üzerinde benzeri raporlamalar var. Mesela İstanbul’da yayılım gösteren istilacı Asya kaplan sivrisineğinin tropik kökenli olduğu biliniyor, birebir vakitte sarı humma sineği bu türlü. Literatürde bir vakitler, bunların soğuk, ılıman iklime sahip Türkiye, Avrupa, Kuzey Amerika üzere yerlerde geniş yayılıma sahip olmayacağı tarafında bir görüş vardı. Lakin vakit içinde araştırmalar, sivrisineklerin, bu sıcaklıklara çok rahat bir biçimde adapte olabildiklerini gösterdi” diye konuştu.

Sevim, yaptığı çalışmada, 20, 15, 10 ve 5 derece sıcaklıkta sarı humma sivrisineğinin düşük sıcaklıklara verdiği yansıları ve hayat döngüsünün bundan nasıl etkilendiğini tespit etmeye çalıştığını belirtti.

Kıvanç Sevim şöyle devam etti:

• “5 ve 10 derece sıcaklıklarda yumurtalarda açılma gözlemledik. Bu bize, yumurtaların kelam konusu sıcaklıklarda canlılığını koruduğunu gösterdi. 15 derecede de larva gelişiminin başarılı bir formda tamamlandığını gördük. Kış aylarından bahara gerçek geçişte hava bize soğuk gelirken bu canlılara soğuk gelmediğini göstermiş olduk. Çalışmamda bu sivrisinek cinsinin bireylerini 5, 0 ve -5 derece sıcaklıklara maruz bırakarak hayatta kalma durumlarını belirlemeye çalıştım.
• Yumurtaların 0 derece sıcaklıkta bile hayatta kalabildiğini gördük. Bu canlılar aslında sandığımızdan çok daha geniş toleransa sahipler, bu sıcaklıklar ölümcül sayılmıyor. Bundan ötürü da biz kış aylarında sivrisineklerde hala aktivasyonu gözlemleyebiliyoruz, iklime ahenk sağlıyorlar. Bulundukları ya da yeni geldikleri ortamların şartlarına çok süratli bir formda adapte olup canlılıklarını, jenerasyonlarını burada devam ettirebiliyorlar.”

“SICAKLIKLAR DÜŞMEDİĞİ İÇİN AKTİVASYON PERİYOTLARI UZUYOR”

Sevim, sarı humma sivrisineğinin Afrika’dan Kuzey Amerika’ya, oradan Avrupa ve Türkiye’ye geldiğinin bilindiğini, şu anda Rusya’nın kuzeyinde, Türkiye’de ve Gürcistan’da görüldüğünü söyledi.

Ev sivrisineği olarak bilinen tıbbın gelişimini devam ettirebilmesi için sıcaklığın en az 10 derece, üst limitin ise 30-35 derece olduğunu kaydeden Sevim, iklim değişikliğinin, bu canlıların erişkinliğe ulaşıp yumurtalarını bırakabilecekleri sıcaklık aralıklarını daha uygun hale getirdiğini bildirdi.

Sıcaklıklar düşmediği için sivrisineklerin aktivasyon devirlerinin uzadığına ve daha fazla yumurtladıklarına dikkati çeken Sevim, şunları kaydetti:

“Haziran ayında hava soğuk olur, temmuz ortasına kadar sonbahar havasında geçerse popülasyon en yüksek randımanına ulaşamayabilir. Hava kurak, sıcaklıklar yüksek gitmeye başladı ve mayıs ayında 30-35 dereceleri gördük diyelim, o vakit bunların popülasyon artışları mayıs-hazirana kayabilir. Katiyen tesirinin ne olacağını söylememiz mümkün değil fakat sıcaklıklar bu halde devam edecek olursa, üremek ve kuşaklarını devam ettirmek için çok daha fazla vakit olacak. Bu da daha fazla yumurta ve bireylerin artışı demek.”

“YENİ BÖLGELERE YENİ ÇEŞİTLER GİRİŞ YAPABİLİR”

Doç. Dr. Kerem Öter, iklim değişikliği ve ortalama sıcaklıkların yükselmesinin sivrisinek cinsleri üzerine tesirleri bulunduğuna değinerek, “Belli coğrafyadaki belirli tiplerin sayısında artışa neden olabilir. Kimi hastalıklar, belirli sivrisinek tipleri üzerinden insanlara nakledilebiliyor. Sıcaklıkların tesiriyle bu sivrisinek cinsleri daha evvel olmadığı yörelerde ve yüksekliklerde görülebilirler. Yeni bölgelere yeni tipler giriş yapabilir” tabirlerini kullandı.

Öter, son 10 yıldır İstanbul ve Türkiye’de istilacı sivrisinek cinsleri, Asya kaplan sivrisineği ve sarı humma sivrisineğini takip ettiklerini ve sayısal olarak artışlarından ve yayılmalarından tasa ettiklerini lisana getirdi.

Sivrisinek uğraşının 12 ay boyunca süren bir çalışma olduğunun altını çizen Öter, şöyle konuştu:

“Bu uğraş coğrafyadan coğrafyaya fark eder. Biz bu istilacı tipleri izlemeyi İstanbul’da sürdürüyoruz. Elde ettiğimiz datalar sayesinde popülasyonlarının ne vakit yükseldiğini, ne vakit inişe geçtiğini biliyoruz. Ocak ayındayız ve dışarıda kusursuz bir hava var, bu bizi de şaşırtıyor. Çok farklı sivrisinek çeşitleri var. Daha evvelden yerleşik cinslerimiz vardı, biz bunları kayıt altına almıştık. Ancak bir yandan yeni tiplerin, istilacı çeşitlerin girişi oldu. Yeni tipler yeni hastalıkların girişi demek. Bunlar ortaya konulmalı.”

Sivrisinek uğraşını yapmak isteyen tüm kuruluşların öncelikle izleme sistemi kurup, mevsimsel popülasyon dinamiğini ortaya koymaları gerektiğine vurgu yapan Öter, “Mücadele tekniklerinin planlanması ve programlaması yapılmalı. Bu da ‘entegre sivrisinek mücadelesi’ olarak tanımlanıyor. Bunlar büsbütün bilimsel tabanlı, sürdürülebilir tekniklerdir. Rastgele uğraşlar ve ilaç kullanımları bu sorunu hiç bir vakit çözmediği üzere yarardan çok ekonomik ve etraf kirlenmesi üzere ziyanlara, direnç gelişimi üzere sonuçlara neden olabiliyor” değerlendirmesini yaptı.

Öter, sivrisineklerin, apartmanların kalorifer daireleri ile nemin ve sıcaklığın yüksek olduğu kapalı otoparklar üzere sıcaklığın fazla düşmediği yerlerde kışı erişkin olarak atlatabildiğini kelamlarına ekledi.