Seçim sonrası iktisat senaryoları

Getty Images

Prof. Dr. Selva Demiralp/ Koç Üniversitesi Öğretim Üyesi

14 Mayıs sonrası başkanlık seçimi ikinci cinse kalırken Cumhurbaşkanı Erdoğan’ın tekrar seçilme mümkünlüğü yükseldi.

Erdoğan faiz indirimlerinin devamı konusunda epeyce net sinyaller veriyor. Olağanda böylesine sade bir bağlantının belirsizlikleri ortadan kaldırması ve piyasa dostu olması beklenir. Halbuki karşıtı bir tablo gözlemliyoruz.

Seçimden çabucak evvel Kılıçdaroğlu’nun seçilme talihinin arttığı algısı ile borsa yükselip risk primi düşerken, seçim sonrasında Erdoğan’ın tekrar kazanma ihtimalinin artması ile birlikte TL’deki bedel kaybının hızlandığını, borsanın düştüğünü ve risk priminin yükseldiğini gözlemliyoruz. Üstelik tüm bunlar iktidarın kur ve borsa üzerindeki baskılama gücüne karşın yaşanıyor.

Piyasalardaki bu gelişmeler, ekonomik krizden çıkış konusunda muhalefetin kelamını verdiği ortodoks siyasetlere olan inancı gösteriyor.

ERDOĞAN VE KILIÇDAROĞLU İKTİSAT SİYASETLERİNDE NE VADEDİYORLAR?

İkinci tıpta oy verecek olan seçmen yalnızca cumhurbaşkanını seçmekle kalmayıp tıpkı vakitte iktisat siyasetlerini da seçecek.

İktidarın bu vakte kadar attığı adımlar ortodoks değildi. Lakin her ne kadar seçilen yol ortodoks olmasa da elde edilen sonuçlar ortodoks siyasetlerin öngörüleri ile birebir uyumlu oldu. Çünkü şu anda deneyim ettiğimiz üzere, faiz indirimleri sonucunda enflasyonun denetimden çıkacağı, bu hususta ısrar edilirse büyümenin de ivme kaybedeceği çıkarımları klâsik siyasetlerin öngörüleri idi.

Getty Images

KUR DAHA NE KADAR TUTULABİLİR?

Düşük faiz siyasetlerinin devam ettirilebilmesinin belkemiğini kur üzerinde oluşan baskıları bertaraf etmek oluşturuyor. Bunun içinse ya döviz arzını artırmak ya da döviz talebini kısmak lazım.

Merkez bankasının döviz rezervlerinin çok tehlikeli düzeylere inmesi ve yabancı sermaye girişini caydıran siyasetler nedeniyle döviz arzını sağlayabilmek giderek daha maliyetli hale geliyor. Bu durumda mevcut siyasetlerin sürdürülebilmesi için döviz talebini kısıcı siyasetler geliştirilmesi gerektirecektir.

Getty Images

DÖVİZ TALEBİ NASIL DÜŞER?

İthalata dayalı bir büyüme modeline sahip olduğumuz için, döviz talebini azaltmak gayesi ile yapılabilecek bir tercih büyümeden feragat etmek olabilir. Seçim öncesi devirde gözlemlenen ivme kaybı kısmen bu tercihin yansıması olabilir.

Bu yol seçilirse piyasa faizleri üzerindeki baskılama gevşetilir. Bu senaryonun kuru denetim altında tutabilmesi durumdan büyüme sıfıra yaklaşır. Enflasyon daha fazla artmaz lakin mevcut 45’li düzeylerinden pek de aşağı inmez.

MISIR MODELİNE GEÇİLEBİLİR Mİ?

Eğer 2024 mahallî seçimleri öncesinde büyüme odaklı siyasetlerden vaz geçilmezse o vakit kur üzerindeki baskılar da devam edecektir. Bu baskıları hafifletmek emeliyle halihazırdaki sermaye denetimlerinin dozu Mısır örneğine emsal bir halde artırılabilir. Şayet piyasalarda bir panik yaratmadan bu sıkılaştırma yapılabilirse ekonomik büyüme yavaşlasa da bir mühlet daha devam ettirilebilir.

Çifte kur sisteminin hakim olduğu ve özgür piyasa ile resmi kur farkının yüzde 20’lere çıktığı Mısır örneğinde eldeki kıt döviz en zorunlu muhtaçlıklar için kullanılıp hane halkının döviz talebi büyük ölçüde sonlandırılıyor. Bu tıp bir uygulamaya geçilirse Mısır’da olduğu üzere döviz yetersizliği nedeniyle yurtdışı seyahat ya da ithal tüketimin kısıtlanması üzere günlük hayata direkt yansıyacak sonuçlar doğabilir.

Getty Images

Şu anda çok da uzak olmadığımız bu örneğin yalnızca alım gücümüzde bir erime değil hayat formumuzda de kıymetli sınırlamalar getirebileceğini, dış dünyaya açılan kapıları kıymetli ölçüde kapatabilecek sonuçları olduğunu göz önünde bulundurmakta yarar var.

Görülen o ki mevcut iktisat siyasetlerinin sürdürülmeye çalışıldığı bütün senaryolar seçim öncesi devirden çok daha olumsuz sonuçlarla bitiyor. Kuşkusuz Kılıçdaroğlu’nun temsil ettiği ortodoks siyasetler da önümüzdeki bir iki sene toz pembe bir tablo çizmiyor. Lakin ortada kıymetli bir fark var. Bir tarafta kusurlu ve bu sebeple de maliyetli olan bir siyasette ısrar var. Literatür bu çeşit ısrarların geri dönüşü çok sıkıntı olan ve yüklü olarak ekonomik buhranlarla sonuçlanan sonuçları olduğuna işaret ediyor. Başka tarafta ise seçim öncesi siyaset yanılgılarının maliyetlerini ödeyip bu kusurlardan dönmeye odaklı bir plan var.