Prof. Dr. Mehmet Şişman: ‘Geçen yıldan daha sıkıntı bir ekonomik tabloyla karşı karşıyayız’

Marmara Üniversitesi İktisat Fakültesi öğretim üyesi Prof. Dr. Mehmet Şişman, 2022’de süratle artan kredilerin, iktisattaki istikrarsızlığın şiddetine bağlı olarak 2023 yılı için değerli riskler yarattığını vurgulayarak “Hanehalkı borçlarının süratli artışı, özel kesim borçlarıyla birlikte yeni bir borç krizine yol açabilir. Döviz kuruna baskı oluşturan fiyatlardan en çok üreticiler etkilenecek ve iflas riskini artıracak” dedi.

2023’te yüksek enflasyonun getirdiği derin yoksulluk sonucu toplumsal problemlerin daha da artacağına dikkat çeken Prof. Dr. Mehmet Şişman ile iktisattaki son gelişmeleri konuştuk.

İFLAS RİSKİ VAR

– 2023 seçim yılı olacak, seçime giderken Türkiye iktisadını neler bekliyor? 2023’te iktisat açısından en büyük riskler neler olacak?

Ekonomide 2022’de güzelce bozulan fiyat istikrarı ve kaynak tahsisinin; üretim kısmında yaratabileceği istikrarsızlık ve iflas riski seçim sonrası uygulanacak siyasetlere bağlı olarak artacak ya da azalacak. Yüksek enflasyonun getirdiği derin yoksulluk sonucu toplumsal problemlerin daha da arttığına şahit olacağız ne yazık ki. Dünya iktisadında içinde bulunduğumuz resesyonist dalga sermaye ve ticaret akımlarında yavaşlamaya bağlı olarak, uygulanan siyasetlerde iç dengesizliği daha da artırabilir. Yüzde 36.08 ile girdiğimiz yılı muhtemelen iki kata yakın enflasyonla kapatıyoruz. Güç, besin, ulaştırma ve başka temel mal ve hizmetlerde fiyat artış riski devam ediyor. Şayet gerçek fiyatlar gereğince artmazsa, satın alım gücünün daralabileceğini ve dış talep de yardımcı olmayacağı için; potansiyelin altında büyüyen iktisatla, yeni bir işsizlik dalgası yaşanabileceğini kestirim edebiliriz. Bu iki risk halkı daha da fakirleştirerek eşitsizlikleri sertleştiriyor. En büyük risk toplumsal riskdir. Akabinde döviz kuru riski ve kredi riski gelmektedir. Yüksek enflasyonun düşük faizlerde, döviz riskini artırdığını, KKM hesaplarının 2023 yılı sonuna kadar idaresini sorgulatacak. Döviz kuru süratle sıçrarsa, bütçenin daha da açılacağını ve yeni bir enflasyonist tesir yaratacağını biliyoruz. 2022 yılında süratle artan krediler, iktisattaki istikrarsızlığın şiddetine bağlı olarak 2023 yılı için kıymetli riskler yaratıyor. Hanehalkı borçlarının süratli artışı, özel dal borçlarıyla birlikte yeni bir borç krizine yola açabilir.

– Türkiye iktisadının 2023’te yaklaşık yüzde 3.5 büyümesi öngörülüyor. Üretim maliyetleri artıyor, bu manada gerçek dalı neler bekliyor?

Cari açık /ulusal gelir oranında yüzde 5’in üzerine çıkma mümkünlüğü, gerçek ya da üretim bölümü için finansal meselelerin başlayacağı manasına geliyor. Mevcut iktisat siyaseti üretim maliyetlerindeki artışı, kredi riskiyle enflasyona yansıtacağından ve ihracatın düşme eğilimiyle iktisatta üretime yansıyan kriz ortamını çağırmakta. Fiyat fiyat döngüsü üreticinin yeni pazarlarla buluşmasına mahzur olan fiyat yapısını gündeme getiriyor. Dış pazarların daralmasında, yalnızca dünya ticaretindeki yavaşlama değil, içerideki fiyat istikrarsızlığının da değerli bir hissesi var. Enflasyon artış suratının tekrar eski düzeylerine yani yüzde 20 lerin altına çekilmesi mümkün olmazsa (yüzde 40’ların altı beklenmemeli), döviz kuruna baskı oluşturan fiyatlardan en çok üreticiler etkilenecek ve iflas riskini artıracak.

ZOR BİR YIL OLACAK

– 2023 yılı için; işsizlik, döviz kuru, büyüme, cari açık, faiz alanında öngörüleriniz nelerdir, bu alanlarda ne cins riskler görüyorsunuz?

2023 yılı, cari açıktaki artışa paralel olarak, büyüme hasebiyle işsizlik sorunu gündemi daha fazla belirleyecek. Ayrıyeten döviz kurunu daha fazla artırmak istemiyorsak faiz dışındaki araçlarımız zayıf gözüküyor. Bilhassa seçim sonrası faizde süratli artış gündeme gelebilir. Enflasyon yeniden gündemde olacak. Keşke 2022 yılının para ve maliye siyasetleri yanlışsız biçimde uygulansaydı. Sıkıntı bir yıl olacak, hatta 2022’den daha sıkıntı bir ekonomik tabloyla karşı karşıyayız, gerçek budur.

ÜCRETLER MARTA KADAR ERİYECEK

– Enflasyon baz tesiriyle düşüyor. Lakin yurttaşın hissettiği enflasyon çok yüksek, bu alanda neler öngörüyorsunuz?

Baz tesirinin devam ettiği ocak ayındaki yeni fiyat ve artırımlarla yüzde 55-65 civarında bir düzeyde devam edecek. Bu çok yüksek enflasyon hayat pahalılığını devam ettirecek. Çünkü, enflasyon artış suratının bir ölçü yavaşlaması, hayat pahalılığını düşürmez, zira gerçek fiyatların aratabileceği ortam yok. Grev ertelemeleri ve düşük ekonomik büyüme nedeniyle gerçek fiyatlardaki artışların sağlanamaması, bilhassa orta sınıfı daha da zorlayacak ve enflasyonist tesirin 2023’de de sürmesini getirecek. Hatta 2024’de de enflasyon sorununun devam edeceği bir ücret-fiyat sarmala girdik. Fiyat istikrarına dönük para ve maliye siyaseti uygulamaları bir an evvel devreye alınmalı.

– Bu manada vatandaşı nasıl günler bekliyor?

Vatandaş gerçek fiyat (ya da maaş) artışını tam olarak hissedemeyecek hatta mart prestijiyle yine gelirlerinin eridiğini ve eski duruma döndüğünü gözleyecek. Bu manada araştırmalara nazaran toplumun yüzde 70’ni etkileyen geçim kederi devam edecek. İktisat siyasetlerinde bir an evvel enflasyonu önceleyen dezenflasyonist bir siyaset acil olarak gündeme getirilmeli.

YARGI BAĞIMSIZLIĞI SAĞLANMALI

– Türkiye’nin yaşadığı bu ekonomik krizden bir çıkış reçetesi var mı? Temel can yakıcı sıkıntılarımız neler?

Tasarruf-yatırım sorunu, enflasyon ve bozulan gelir dağılımı en can yakıcı meseleler iktisatta. Tahlil için bu reçete geniş iştirakli iktisat bilgisiyle ve gerçek bir tartışma ortamıyla bulunabilir. Birinci aklıma gelen birkaç tahlil önerisi var. Birincisi bilişim dalına daha fazla insan yetiştirerek buradan gelen gençlere iş ortamı yaratmak, oradaki kümelenmeyle fiyatları üst çekerek, dışarıya emek göçünü önlemek. Yaş ortalaması 33 olan bir toplumda bu kısa vadede planlanabilir potansiyele sahip.

İkincisi, UEA lideri Fatih Birol’un dediği üzere, yenilenebilir güç hissesini yüzde 60 artırmak mümkün. Hukukun AB hukukuna tekrar yaklaştırılması siyasi ve ekonomik alakaları tekrar geliştirecektir. Avrupa İnsan Hakları Mahkemesi’ne Rusya’dan (yaklaşık 17 bin dosya) sonra en çok başvuran ülke olarak (70 bin evrakın yaklaşık 15 bini) tüzel meseleler yargı bağımsızlığıyla ivedilikle tahlil beklemektedir. Bu tahlil yabancı sermaye yatırımları için kapıyı tekrar aralayabilir. Çünkü, sermaye birikimi düşük bir ülke olarak finansman sorunu gündeme getirmektedir. Bunu aşmak için hem gelir dağılımı yine düzenlemek, (vergi sistemiyle birlikte tabi) yanında yeşil dönüş. Tarımda sübvansiyonların artırılması en acil bir bahistir. Maddede belirtildiği üzere, ulusal gelirin yüzde 1’i çiftçiye hemen dağıtılmalı.