Prof. Dr. İbrahim Kaboğlu başörtüsü teklifiyle ilgili ‘çok tehlikeli’ diyerek uyardı: ‘İktidardan büyük tuzak’

• Siz bir dinî anlayıştan kaynaklı olarak bayana “Özgürsün, mutlak biçimde dilediğini yapabilirsin” diyorsunuz. Bu, insan haklarına ve toplumsal güvenliğe muhalif. Yabancı, anayasaya konmuş bir bomba.
• Laiklik ve eşitlik unsuru açısından olmaz. Evet denemez, çok tehlikeli. İktidarın, seçime yönelik olarak sadece 20 yıldır sahip olduğu çoğunluğu bırakmamak için hazırladığı bu büyük tuzağa partilerin düşmeyeceğine inanıyorum.  

CHP İstanbul Milletvekili Prof. Dr. İbrahim Kaboğlu Cumhuriyet’in sorularını yanıtladı. 

– Sayın Davutoğlu’nun 6 önderin imza yetkisine ait kelamları çok eleştirildi. Ne dersiniz?

Kuşkusuz yetki cumhurbaşkanına ilişkin. Cumhurbaşkanı, yardımcılarını müşavere niteliğinde kullanabilir. Kılıçdaroğlu’nun aday olduğunu varsayalım, 5 yardımcısı ile istişare halinde olacak. Bakanlar Konseyi da olmadığı için bakanlar toplantısı da istişare, dayanışma toplantısı olacak. Bu anayasaya karşıt değil.  

İbrahim Kaboğlu ve İklim Öngel

– Mehmet Uçum ‘anayasa ihlali’ ve ‘sivil darbe’ sözlerini kullandı… 

Anayasa ihlalini, darbesini, hatasını onlar çok güzel bildiği için o denli bir açıklama yaptı. Mehmet Uçum Saray’ın ne yaptığını çok yeterli özetlemiş. 

– Hangi kademelerden sonra parlamenter sisteme geçmiş olacağız. Kaç seçim görmemiz gerek?

Millet İttifakı cumhurbaşkanlığını kazandığında üç senaryo var. 

Bir: 400 ve fazlası milletvekili olduğunda ki en kolay ve kestirme yol budur. O vakit anayasa değişikliği birkaç haftalık bir iş, bilemediniz birkaç ay. Yani 2023’te bu yüzüncü yıl armağanı olarak kabul edilebilir. 

İki: En az 360 milletvekili olup 400’ün altında kaldığında iki seçenek var. Birincisi referanduma gitmek. Lakin altılı masanın 360 vekille değerli bir avantajı olmuş olacak. AKP ve MHP içinde dahi bu türlü yürümeyeceğini düşünen vekiller var. O durumda 30-40 milletvekili çok kolay bulunur ve 400’e tamamlanır. 400’ü bulmak mümkün. O vakit da referanduma gitmeye gerek kalmaz. 

Üç: 301 ve üstü olması. Bence müzakere yolu tekrar açık. Seçime parlamenter rejim vaadiyle girildiği için “Halk bu türlü istiyor” denecek. Öteki türlü referanduma gidilir. 

– Üçüncü senaryo olursa referanduma ne vakit gidilir?

Cumhurbaşkanı artık parti lideri olmayacaktır. Ülkeyi tarafsızlıkla yönetecektir. Bürokrasinin düzenlemesi gerek.

– Millet İttifakı’nın kazanması durumunda Resmi Gazete’de daima atama mı göreceğiz?

Öyle bir beklentiye girilmemeli. 15 Temmuz darbesinden sonra 4 bin hâkim ve savcıyı nasıl saptadılar, kabahat ortaklarını bildikleri için. Örneğin bakan yardımcısı, milletvekilliğinden gitmiş. O çeşit bürokratlar, bilhassa bakan yardımcıları çok besbelli. Onları tutamazsınız. Lakin “Ben tüm genel müdürleri vazifeden alacağım” dediğinizde hukuk yerine siyasal rövanşizm girer. İtidalli olmak gerekir. 

– Diyelim ki referandum da kazanıldı. Sonra nasıl ilerleyecek süreç. Tekrar seçim olacak mı başbakanı seçmek için?

Yeni bir seçim yapmadan anayasaya geçiş hususları koyarsınız. Örneğin, 29 Ekim 2023’te Cumhuriyetin yüzüncü yılında anayasa referandum yoluyla ya da 400 vekille kabul edildi. Siz karar koyarsınız ve “6 aylık bir geçiş periyodu öngörüyoruz” dersiniz. Bu süreçte ahenk maddelerini hazırlayacağız. “Yeni bir seçime gitmeden parlamenter seçime gideceğiz” diyebilirsiniz. 

– O vakit başbakan nasıl seçilecek?

 Biri “Ben başbakan olmak istiyorum” derse onun milletvekili seçimlerine girmesi gerekir. 

“AÇIK VE NET ADAY OLAMAZ”

– Altılı masadaki önderler cumhurbaşkanı yardımcısı olacaksa, hiçbiri başbakan olamaz…

Şu an varsayımlara nazaran konuşuyoruz. Birilerinin başbakan olması için mi bu yola çıktık yoksa bu nizamı kurup o nizam içinde bir yarış öngörmek için mi. Bana ikincisi daha yanlışsız geliyor. Aksi halde büyük gayeleri değil de ikinci maksatları düşünüyor oluruz. Referandum yapılır, dersiniz ki “Referandumda onay alındığı takdirde bir yıllık geçiş periyodu öngörüyoruz, ahenk maddeleri hazırlayacağız ve şu tarihte seçim yoluyla parlamenter seçime geçeceğiz”. Seçmen 2028’e kadar vekâlet verecek. Parlamenter sisteme geçtikten sonra ahenk maddelerine gereksinim var. 

– Ahenk maddeleri referanduma evet dendikten sonra çıkacaksa o vakit Türkiye iki geçiş süreci mi yaşayacak?

Tabii iki tane. Aslında bu devirle birlikte üç de sayabiliriz. Seçim bizi ikinci etaba götürecek. Cumhurbaşkanı yönetecek, Meclis yasa yapacak. Yargı da bağımsız olarak çalışacak. Anayasa değişikliği yapıldıktan sonraki periyot ahenk kanunları çıkacak. Bu bir yıl olabilir, lakin “Bir istikrar sağlandı, seçimleri 2028’de yapalım” denebilir. Birileri başbakanlık istiyor diye seçime gidilecekse hayır gelmez. 

– Referandum yapılır ve evet çıkarsa ondan sonraki süreç uyumlu çalışmaya bağlı o vakit?

Evet. 

– “Yargı bağımsızlığına yönelik sert tenkitler var. Yargıda birinci ne yapılması gerekir?

HSK’yı anayasal çerçevede çalıştırmak için irade konması çok değerli. HSK’yi yenilemek anayasa değişikliğini mecburî kılıyor tabi. O vakte kadar siz onların kulağından tutup atamazsınız.

– Kılıçdaroğlu, Saygıdeğer İnce ve İrfan Fidan’ın AYM üyesi olmalarını sert biçimde eleştirdi. Kamuoyunun net bildiği isimlerin durumları ile ilgili hukuk yerinde bir tasarruf olacak mı?

Biz hukuk devleti ismine yola çıktığımız için hukuka karşıtlık olmadığı sürece birilerine dokunmak hukuk dışı bir yaklaşım olur. O bakımdan onları kulağından tutup vazifeden almak yerine onların da bir yargı kültürü çerçevesinde karar vermesini sağlayıcı tedbirler almak gerekir. AYM üye sayısı 15 yerine 22 olacak. Bunu tahminen artırabiliriz. Oraya atanacak şahıslar uzman olacak. 

– İmamoğlu’na yönelik yapılanları türel açıdan nasıl değerlendiriyorsunuz?

Hukukla yakından uzaktan münasebeti yok. Bir potansiyel aday, onu tökezletmek için yapılıyor. Bir neden de 2024’ü beklemeden İstanbul belediye başkanlığından düşürmek. Başkanlıktan alırlarsa büyük bir ganimet olacak. ‘Yargıtay’dan karar çıkar mı, istinaf onaylar mı’ diye konuşulmaya başlandı. Bu yanlışsız değil, AYM’ye sarfiyat, o beklenmezse, AYM müracaatının manası ne? Bu iş o denli beş ayda bitmez. Kayyum lafı muhakkak edilmemeli. Kayyum anayasaya ters. O vakit direnme hakkı uygulanır. 

– Nasıl bir direnme hakkı?

Altılı masa, “Biz lideri iki sefer seçtik ve belediye lideri anayasaya nazaran vazifesinin başındadır. Vazifeden alamazsınız. Kayyum hukuka alışılmamıştır. Ben seçmen olarak oyuma sahip çıkıyorum. Saraçhane’yi, İstanbul meydanlarını tutuyorum’ demeli. “6 milyon buradayız, alamazsınız, anayasaya darbe yapıyorsunuz, cürüm işliyorsunuz. Demokrasiyi ilga ediyorsunuz, ettirmeyiz” denmeli. 

– Erdoğan’ın üçüncü defa adaylığına ait ne dersiniz?

Çok açık ve net. Beş yılda bir halk tarafından cumhurbaşkanı seçilir ve bir kimse en fazla iki kez seçilebilir. Bu karara bir daha dokunmadılar. Erdoğan 2014 ve 2018’de buna nazaran seçildi. Anayasanın süreksiz unsurlarında bu fıkranın numarası verilmiyor. Anayasanın süreksiz hiçbir unsurunda de Erdoğan’ın ismi geçmiyor. 

– Süreksiz husus koymayı unuttular mı sizce?

O kadar dayatmacı yaptılar ki. Beş yıl evvel sorsaydınız unuttular derdim. Fakat artık anayasa değişikliğini tek taraflı yapıp, yüzlerine gözlerine bulaştırdıkları için “Hemen bunu yapalım, gerisini boşver” dedikleri için oldu. Bu, iktidar sarhoşluğundan hiçbir şey görmemektir. 

– Mevsimsel düzenleme üzere münasebetler sıralanıyor…

Anayasada yok. Erdoğan, Meclis seçimi yenilerse aday olabilir. Şayet cumhurbaşkanının kendisi yenilerse o vakit üç aylık müddet var. Orada diyorlar ki, Cumhurbaşkanı parlamenter sistemde yenilerse üç ay öngörülmüştü. Artık ise sonradan yapılan düzenlemeye nazaran Meclis için öngörülen iki ay, onun için de geçerlidir, unutmuş olabilirler”. Ben de diyorum ki yasa imali unutma yanılma formülü değildir. 10 kez değişiklik yaptın, bakarsın orada cumhurbaşkanı yenilerse üç ay yazıyor. Onu değiştirmediğine nazaran onu uygulamak zorundasın” diyorum. 

– DEVA Partisi adaylık durumunda bunu AYM’ye götüreceklerini açıkladı. CHP’nin bu türlü bir adımı olur mu?

CHP siyasal tutumu baskın görüyor. Hukuk var bunu ortaya çıkarmamız gerek. Aday olur ve YSK de evet derse sen esasen yasal değilsin diyebilelim.

– Cumhurbaşkanı ve milletvekili seçiminin birebir anda olması ne kadar demokratik?

Bu ne başkanlık ne de yarı başkanlık rejiminde var. Başkanlıkta yasama yürütme farklı vakitlerde seçilir. Karşılıklı bağımsızlık prensibi geçerlidir. Fakat burada yürütmenin güdümündedir. Büsbütün antidemokratiktir.

“AYRIŞMA TOHUMLARINI ATACAK HİÇBİR BAHİSTE ANAYASA DEĞİŞİKLİĞİ YAPILAMAZ”

– Başörtüsü sorununda CHP ne diyecek yahut ne demeli?

Bir: Seçime kaç ay var, bunu bile bilmiyoruz. Tahminen de haftalar kaldı. Bu türlü bir ortamda anayasa değişikliği yapmak, anayasa değişikliğine ait mukayeseli anayasa hukuku unsurlarına muhalif. Birtakım anayasalar açıkça ortaya koyuyor, “6 aya kadar yapılamaz” diye. Bizde konmamış olması bir eksiklik değildir, zira 150 yıllık bir anayasa tecrübemiz var. Türkiye seçim ortamına girdi, yapılamaz. 

İki: Toplumda ayrışma tohumları atacak bir bahiste anayasa değişikliği yapılmamalı. Zira bu paket hiçbir anayasada, hiçbir insan hakları dokümanında bulunmayan bir düzenleme yapıyor. Bir unsur içinde üç yahut dört defa “hiçbir bayan hiçbir surette” kavramı kullanılıyor. Anayasal özgürlükler hukukunda, insan hakları milletlerarası hukukunda mutlak özgürlük yoktur. Mutlak özgürlük kavramı anayasa ve insan hakları dokümanlarına yabancıdır. Din temelinde bayan kıyafeti mutlaklık alanına götürülüyor. Bu, insan haklarına terstir. Mutlak özgürlük o kadar yoktur ki ömür hakkı dahi mutlak değildir. Zira biri sizi öldürecekse onu öldürebilirsiniz yahut savaş halinde öldürüyorsunuz. Ve siz bir dinî anlayıştan, bir mezhepsel inançtan kaynaklı olarak bayana ‘Özgürsün, mutlak biçimde dilediğini yapabilirsin’ diyorsunuz. Bu, ‘İnanç temelinde nasıl düşünüyorsan onun gereğini yapabilirsin’ demek. İnsan hakları anlayışına, toplumsal güvenliğe, kamu idaresinde liyakat prensibine karşıt. Anayasaya yabancı, bir tıp anayasaya konmuş bir bomba. 

– Laiklik  açısından da dertli değil mi ?

Laiklik açısından da eşitlik prensibi açısından da olmaz. Din özgürlüğünü ihlal edici nitelikte. Bu türlü bir metne katiyetle evet denemez, çok tehlikelidir. Buna hayır demek gerekir. Ben inanıyorum ki tıpkı dokunulmazlıklar belgesinde yaptığımız üzere Meclis’te kümesi bulunan üç parti CHP, GÜZEL Parti ve HDP komiteye girmeyecektir. Bu türlü bir anayasa değişikliği ismi altında seçime yönelik olarak yalnızca 20 yıldır sahip olduğu çoğunluğu bırakmamak için hazırlanan bu büyük tuzağa partilerin düşmeyeceğine inanıyorum. Düşmemeliler.

– “Çok tehlikeli”, “bomba” tabirlerini kullandınız. Nedir tehlikesi? 

Kamu hizmetinin yapılamaması, güvenlik sorunu, kamu misyonunda liyakat unsuru yerine bu çeşit sembollerin öne çıkması. Öte yandan özgürlükler açısından bayanlar ortasında eşitlik unsurunu bozması. Dinî inanca dayanan bir kıyafet öne çıkarılıyor ve bu mutlak biçimde yapılıyor. “Onun önünde öbür bir özgürlük, eşiklik, güvenlik hakkı yarışamaz” deniyor. Din ve vicdan özgürlüğü kişinin içsel alanında kalır. O nedenle insanın mahremidir. Burada dinî inanca dayalı kıyafet özgürlüğünün bayanlar için mutlak biçimde kabul edilmesi demek bayanları dinî inançlarını dışa vurmaya zorlama demektir. “Belki iş edinirim, taraftar toplarım” diye zorlama kelam konusu olur. İnanç özgürlüğü, bırakın bu türlü bir zorlamayı savaş ortamında bile kimseye açıklanmaz. Kimse inancından ötürü kınanamaz. Vakit içinde din özgürlüğünün de özünden uzaklaşmasına neden olabilir. 

– Meclis onay vermezse üçüncü bir sandıkla seçmenin karşısına referandum biçiminde çıkarılma ihtimali nedir?

Üçüncü sandığı koydurmamak için çalışmak gerekir ki 360’ı bulamazlarsa koyamazlar. Bunun bir özgürlük, anayasa sorunu olmadığını, bunun bir seçimi kazanmak için son anda tırnak içinde, Cumhur İttifakı açısından yakalanmış bir fırsat olduğunu ve fırsatçı anayasa değişikliğine geçit olmadığını çok güzel anlatmak gerekiyor. 

İBRAHİM KABOĞLU KİMDİR?

1950’de Borçka-Artvin’de doğdu. Anayasa hukuku profesörü; Lisans, yüksek lisans ve doktorasını Ankara Üniversitesi’nde tamamladı. İçişleri Bakanlığı, Ankara İTİA Gazi Üniversitesi, Bolu Sevk ve İdarecilik Yüksek Okulu, Diyarbakır Dicle Üniversitesi ve İstanbul Marmara Üniversitesi’nde vazife yaptı. Yurtdışında birçok ünversitede konuk öğretim üyeliğinde bulundu. Anayasa hukuku ve insan hakları alanında 25 kitabı var. 27. periyotta İstanbul milletvekili seçildi ve Anayasa Kurulu üyesi oldu. Anayasa Hukuku Araştırmaları Derneği (ANAYASA-DER) lideridir.