Peru’da hükümet aksisi aksiyonlar şiddetlendi: Devrilen Castillo ayrımcılığa karşı destekleniyor

Peru’da solcu başkan Pedro Castillo’nun, 7 Aralık 2022’de Kongre tarafından vazifeden alınmasının akabinde başlayan protestolar büyüyor. Yansıların amacında Castillo’nun yerine getirilen yardımcısı Dina Boluarte var. Boluarte’nin istifasını isteyen halk, erken seçim ve Kongre’nin feshini talep ediyor. Peru halkının davetine kulak vermeyen devlet lideri ise istifa etmeyeceğini açıklarken, seçimlerin 2024’te yapılması bekleniyor. Bu süreçte, aksiyonlardaki polis şiddeti de dikkat çekiyor.

Güney Amerika ülkesinin birçok kentinde süren ve  şimdiye dek en az 60 kişi ömrünü yitirdiği protestolar, 19 Ocak’ta başşehir Lima’da “Lima’nın Alınması” sloganıyla yapılmaya başlandı. Burada da aksiyoncular ağır polis müdahalesine maruz kaldı. Lima merkezli insan hakları örgütü Yasal Savunma Enstitüsü’nden antropolog Aldo Pecho Gonzales, başkentteki polis müdahalesi ile başka kentlerdekinin tıpkı biçimde gerçekleşmediğini zira hükümetin, oradaki “imajına” sahip çıkmayı tercih ettiğini söylüyor. Vatandaş Güvenlik Bölgesi’nden Gonzales, ülkenin iç kesitlerinde, bilhassa Quechua ve Aymara yerli nüfusunun çoğunluğunun yaşadığı güney bölgelerinde aksiyonların “vahşetle” bastırıldığına dikkat çekiyor. Öldürülen protestocuların birden fazla da bu bölgelerden.

YERLİ HALKLAR HEDEFTE

Yerli halklara karşı sistematik şiddetin temelde iki nedeni olduğunu söyleyen Gonzales, şu değerlendirmeyi yapıyor: “Birinci neden, Peru devletinin ve onun ekonomik ve politik seçkinlerinin yerli nüfusu, bilhassa de And’ı (Quechua ve Aymara) küçümsemesi. Tarihî, yapısal ve sistemik bir ırkçılık. Bu, 1980’lerde, yıkıcı kümeler Sendero Luminoso ve MRTA’nın Peru devletine savaş ilan ettiği iç silahlı çatışma sırasında oldu. Binlerce yerli halk, bu grupların  yanı sıra devlet terörizminin sonuçlarına da maruz kaldı. İkinci neden, şiddetin yasal olarak yerli nüfusa uygulanabilmesinin kolaylığı. Bu cezasızlık.”

Peru’nun farklılıkları derinleştiren, “ırkçılık ve sınıfçılıkla kutuplaşmış bir ülke” olduğunu ve 45 yıldır en büyük toplumsal huzursuzluğu yaşadığını belirten insan hakları aktivisti, “Polisin göz yaşartıcı gaz bombaları, kauçuk peletler (yasadışı metal yahut mermer kakmalı) kullanımı ile birlikte keyfi tutuklamalar, tutukluların dövülmesi, özel mülkiyetin imhası, bağımsız medyanın engellenmesi üzere aksiyonlarla misyonunun berbata kullandığı bildirildi. Fakat protestoculara karşı ateşli silah kullanımıyla ilgili şikayetler de vardı” diye belirtiyor.

“SIFIR MEŞRUİYET”

Halkın erken seçim davetine karşın şimdi resmileşmese de seçim için 2024’ün işaret edilmesinin daha fazla öfkeye neden olduğunu lisana getiren Gonzales, bu durumu şöyle açıklıyor: “Çünkü Perulular, hükümetin Kongre ile ittifak halinde iktidara sarılmak istediğini düşünüyor. Münasebeti ise Kongre’nin kendisi tarafından onaylanacak olan siyasi bir ıslahatın gerekliliği. Bu nedenle, devletin bu son kolu, iki meclisliliği (Peru’da sırf bir yasama temsilciler meclisi var) ve birkaç yıl evvel referandumda vatandaşlar tarafından reddedilen kongre üyelerinin tekrar seçilmesini öneriyor. Sıfır meşruiyetle hükümet daha uzun müddet iktidarda kalmak istiyor.”

“BİZİM ÜZERE BİRİNİ DÖVÜYORLAR”

Gonzales, Peru’nun kuzey yaylalarındaki Cajamarca’dan, gelen kırsal bölümden bir öğretmen olan Castillo’nun iş dünyası ve medya tarafından amaca alınarak, toplumsal ve ırksal önyargılarla “muazzam” formda damgalandığını söz ederek, eski önderin gerisindeki halk takviyesinin nedenini ise şu sözlerle anlatıyor: “Bir insanın dövüldüğünü ve aşağılandığını görmenin öfkesi, tıpkı sınıftan bir halk temsilcisine karşı da toplumsal bir öfke olarak yansıdı. Halk ortasında hâlâ sahip olduğu köklülük var: ‘Bizim üzere birini dövüyorlar’.

İŞÇİ SINIFI ÇOĞUNLUKTA

Peru’daki hükümet aksisi protestolar, bir siyasi liderliğe sahip değil. Çok sayıda bölgesel ve mahallî siyasi aktörü barındıran aksiyonlara; emekçi sendikalarından, köylü topluluklarından, bölgesel siyasi örgütlerden beşerler katılıyor. Gonzales, “Protestoların birçok, Quechua ve Aymara yerli çoğunluğuyla ülkenin güneyinde ağırlaşıyor lakin öfke, ülkenin kuzeyindeki bölgelerde (tarım emekçileri ve ronderolar), orman topluluklarında (Amazon’un yerli halkları) ve başşehrin tanınan bölümlerinde yayıldı. Protestonun yüzleri çoğunlukla personel sınıfından geliyor. Orta sınıflardan da iştirak var ancak o kadar geniş değil. İlerici bölümler de Boluarte’nin istifasını isteyen şovlara yeni katılıyor” diyor.

“SAĞCI BİR KUKLA”

Ülkeyi yıllarca tarihî bir merkeziyetçilikten yöneten klasik sağcı aktörlerin siyaseti yürütme biçimine karşı halkın reaksiyonlu olduğuna işaret eden Gonzales, muhalefetin Castillo’ya yönelik saldırısının, seçimlerde oylamaya hürmet duymak istemedikleri için yaygın bir öfkeyi beraberinde getirdiğini söylüyor ve “Başında Dina Boluarte varken, yeni hükümet halk iradesine ihanet eden ve büyük oranlarda kolektif bir huzursuzluk getiren sağcı bir kukla olarak görüldü” diye belirtiyor. 

Peru merkezli La Republica gazetesinden Cesar Romero da protestoların emelinin, halkın her bölümünün dahil edildiği yeni bir anayasanın çıkarılması için bir Kurucu Meclis’in toplanması olduğunu vurguluyor. Anayasanın yazıldığı 1993 yılında güney bölgelerinin dışlandığını belirten Romero, talepleri şöyle açıklıyor: “2000’den beri herkesin dahil edileceği yeni bir Anayasa teklif ediliyor. Bugün halk bu kelamın yerine getirilmesini talep ediyor. Ülkeye ve elbette iktidara entegre olmak istiyorlar. Bu maksatla Dina Boluarte hükümetinin ve Kongrenin mevcut idare konseyinin istifasını, akabinde yeni bir hükümetin kurulmasını istiyorlar.”

“DARBE MÜMKÜN DEĞİL”

Polisin süreçteki tesirini de pahalandıran Romero, “Polis, Castillo’ya muhalefetin öncülerinden oldu. Siyasi bir figür haline geldi ve büyük madencilik şirketlerinden ekonomik teşvik alıyor” diye belirtiyor. Romero, hükümetin polise ve orduya güvendiğini de vurgulayarak sürecin bir darbeye yol açma ihtimalini ise “pek muhtemel değil” halinde yorumluyor.

Eylemleri takip eden gazeteci Gloria Purizaca da protestoların, yıllarca süren ayrımcılığa karşı bir uğraşın sırf bir başlangıcı olduğuna dikkat çekiyor. Purizaca, öldürülenler için adalet isteyenler karşısında hükümetin, halka karşı hal aldığını tabir ederek şu değerlendirmeyi yapıyor: “Ölümlerden, yaralanmalardan ve keyfi tutuklamalardan siyasi olarak sorumlu olan Boluarte, ellerinde kan olmasına rağmen iktidara tutunuyor. Polis şiddeti, bu otoriter hükümete karşı olan ve sol eğilimli tüm insanları susturmak ve bastırmak için güçlü bir kaynak.”

Muhaliflerin ülkenin idaresini kaybetmeye “dayanamadıklarını” lisana getiren Purizaca, “Ayrıca 2016 seçimlerinden bu yana, eski devlet lideri diktatör Alberto Fujimoru’nun kızı Keiko Fujimori, sandıktaki mağlubiyetini kabul etmedi” diye ekliyor.

“SEÇKİNLERE HİZMET ETTİLER”

Yerli nüfusun, eşitsizlikten ve yapısal ırkçılıktan bıktığını söyleyen Purizaca, “Yalnızca seçkinlere ve güç kümelerine hizmet eden bir devlet” tarafından yapılan 2021 seçimlerinde, yerli oyların çoğunluğunun Castillo’ya gittiğini belirtiyor. Purizaca durumu şöyle açıklıyor: “Çünkü Castillo’da onları temsil eden birini gördüler. Eski cumhurbaşkanının darbe teşebbüsünde bulunduğu inkar edilmiyor fakat cumhurbaşkanlığını devraldığından beri sağcı kesitler hükümetine pürüz koymaktan vazgeçmedi. Başşehir Lima’da iktidarın merkeziyetçiliği bir başka değerli faktör. Örnek vermek gerekirse, Peru bölgelerinin rastgele bir insanın muhtaçlığını karşılayabilecek sıhhat tesisleri yok, bunun için Lima’ya seyahat etmeleri gerekiyor. Bu nedenle sıhhat hakkına erişim, aşikâr şahısların ulaşabileceği bir ayrıcalık haline geliyor. Şayet bunun için satın alma gücüne sahiplerse.”