Montajlı görüntüler, dezenformasyon: Seçim propagandasının hududu nedir?

195 okunma — 20 Mayıs 2023 22:12

admin

14 Mayıs seçimlerine giden günlerde AKP’nin muhalefete karşı yürüttüğü propagandada, montajlı görüntülerin Cumhurbaşkanı Recep Tayyip Erdoğan tarafından sırf miting alanlarında gösterilmekle kalmadığına, ana akım medyada da yayımlandığına şahit olundu.

RTÜK’ün CHP’li Üyesi İlhan Taşcı’nın açıklamasına nazaran, 1 Nisan-11 Mayıs tarihleri ortasında devlet kanalı TRT’de Erdoğan’a 48 saatten fazla yer verilirken başka cumhurbaşkanı adayı Kılıçdaroğlu için bu mühlet 32 dakikaydı.

Öte yandan Cumhur İttifakı’ndan milletvekili adayı olan bakanlar istifa etmediği için kamu gücünün seçim kampanyasında kullanılması da gelen eleştirilerdendi.

Peki seçim sürecinde tüm bunlar kabul edilebilir mi? Seçmen algısını değiştirmek ismine bu çeşit araçlar kullanılabilir mi? Siyasal irtibatın hududu nedir?

AKP’NİN ELİNDE KALAN TEK ÖGE: GÜVENLİK

BBC Türkçe’ye konuşan siyasal irtibat danışmanı ve Avrupa Siyasi Danışmanlar Derneği Lideri Gülfem Saydan Sanver, Erdoğan’ın ve Cumhur İttifakı’nın güvenlik siyasetleri üzerinden bir propaganda oluşturduğunu ve bunun seçmende karşılık bulduğunu anlatıyor:

“Ülkedeki ekonomik kriz çok ağır. Adalet ve Kalkınma Partisi uzun vakittir yeni bir siyaset üretemiyor. Yeni bir kıssa de yaratamıyor. İnsanların ilgisini çekecek yeni takımları ortasına katamıyor.

“Dolayısıyla elinde tek bir öge kalmıştı, o da savunma sanayii üzerinden güvenlik siyasetleri. Güvenlik siyasetlerine girdiğinizde iki noktayı bir arada yaptı, aslında o denli yapılmalıydı. Birincisi İHA’lar, SİHA’lar, askeri gemi ve uçaklarla bir yandan toplumsal gururu okşadı. Bilhassa ekonomik kriz altında ezilen toplumun bir manada gururu da inciniyordu. Lakin bu tek başına işe yarayacak bir şey değil. Güvenlik siyasetlerinin işlemesi için her vakit bir güvenlik tehdidinin olması gerekiyor. Bu güvenlik tehdidini de PKK üzerinden yaptı. Münasebetiyle iki ögesi bir arada ve çok baskın kullandı. Bu güvenlik ve kaygı siyasetleriyle kendi seçmenini önemli manada konsolide etmeyi başardı”.

BBC Türkçe’ye konuşan, bağlantıcı ve gazeteci Ali Saydam ise Cumhur İttifakı ve Cumhurbaşkanı Erdoğan’ın propaganda sürecinin iki boyutta incelenebileceğini, bunlardan birinin strateji, başkasıninsa taktik olduğunu belirtiyor.

Strateji konusunda iktidarın yaklaşımlarının gerçek olduğunu düşündüğünü belirten Saydam, “Hedef kitlenin kültür ve pahaları temel alınarak yapılan bir strateji. Ulusal bağımsızlık, ülkenin parçalanamaz bütünlüğü hususlarında toplumda bir hassaslık görmüş olmalılar ki bunları savunuyorlar. Üçüncü ayak da ‘biz yaptık yeniden yaparız’ biçiminde gelecekle ilgili vaatlerde bulunmaları” diyor.

Saydam, “Bağımsızlık probleminde, ulusal güç ve maden siyasetinde atılan adımlar, ulusal savunmada atılan adımları gösterebiliriz. Kolay bir SWOT tahliliyle muhalefetin zayıf ve güçlü taraflarına bakarak belirlemiş olmalılar” kelamlarını ekliyor.

Taktik alanda, uygulamada ise “AK Parti’nin bağlantı çalışmalarını çok zayıf bulduğunu” söyleyen Saydam, “İletişim üniversal bir iş değildir. Bir ülkede olan her ülkede geçerli değildir. Çok farklı müzikler kullanılmaz. Müzikte tekrar ve akılda kalıcılık çok kıymetli. Fakat ben AK Parti’de 7-8 tane müzik saydım. Çok sayıda reklam sineması çekilmiş” diyor.

‘GÜVENLİK VE KAYGI PROPAGANDASI KARŞISINDA MUHALEFET ZAYIF KALDI’

Stratejide yanılgı yaptığını söylediği muhalefetin taktik boyutunda daha disiplinli ve başarılı bulduğunu belirten Saydam, “Ben çok beğendim. Çok yalın ve yeterli uygulandı taktikleri fakat Anglosakson geldi bana. Anadolu’nun ruhuna uygun değildi. Seçim Anadolu’da kazanılıyor. Türkiye’nin ortak ruhi şekillenmesinin kabulleneceği, sempatik bulacağı şeyler değildi. Kıyı kentlerde karşılığını bulmasına karşın, Anadolu’da bulmadı. Stratejik yanılgı, maksat kitlenin terör üzere hassasiyetlerine aralı olması”.

“Muhalefetin kampanyası daha müspet ve umut odaklı. Lakin olumlu kampanya biraz yanlış anlaşıldı muhalefette. Olumlu olmak demek telaffuzların sert olmaması demek değil” diyen Gülfem Saydan Sanver de, negatiflik kullanılmasa da belirli yerlerde daha net, sert telaffuzlar gerektiğini, muhalefetin kampanyasının daha çok büyük kentlere yönelik olduğunu belirtiyor.

Sanver “Bir de çiçekler, umut, kalp işaretleri evet büyük kentlerde ve Batı’da biraz daha keyiflendirdi muhalefet seçmenini. Lakin bunlar İç Anadolu, Karadeniz seçmeni için, karşıda yaratılan güvenlik ve dehşet siyaseti karşısında zayıf kaldı. Muhalefet de buna tam olarak yanıt veremedi” diyor ve ekliyor:

“Seçimden evvel İç Anadolu’yu, Karadeniz’i gezdim. Gerçekten tek konuşulan husus CHP’nin PKK’yla iş birliği yaptığıydı. Bu kadar yaygınken buna yönelik kampanya yapmamak büyük bir eksiklik. Bir kampanyanın coşku getirmesi oy manasına gelmiyor, nerede coşku getiriyor ona da bir bakmak lazım.”

DEVLET İMKANLARI İKTİDAR TARAFINDAN NASIL KULLANILDI?

Gülfem Saydan Sanver, devlet imkanlarının da iktidar tarafından birkaç evreli olarak kullanıldığına vurgu yapıyor:

“Cumhurbaşkanı’nın kampanyası aşağı üst bir buçuk yıldır seçim iktisadına girmiş durumda. Yani ekonomiyi toptan düzeltemeyeceği için pansuman niteliğinde diyebileceğimiz daima ekonomik vaatlerde bulundu. Bunlar EYT’den tutun fiyatsız doğal gaz, su, minimum fiyatın yükseltilmesine kadar… Bu da devlet gücü.

“Asgari fiyatın yükseltilmesi tahminen İstanbul, Ankara üzere büyük kentlerde insanların hayatını bir anda rahatlatan bir meblağ değil lakin Anadolu’ya gittiğinizde bu toplumsal yardımların değerli olduğunu görüyoruz. Muhalefetin göremediği kadar seçim iktisadı yararı yarattı.

İkincisi ögenin medya hakimiyeti olduğuna dikkat çeken Sanver şunları ekliyor:

“Bu inanılmaz bir boyutta. TRT eşitlik unsurunu geçtim yok sayma kıymetinde yayın yapıyor. E Anadolu’ya gittiğiniz vakit internet kullanımı zayıf ve TRT’nin çok yaygın seyredildiğini görüyoruz. Ayrıyeten başka haber kanalları, A Haber, CNN Türk üzere oralarda da çok yaygın bir iktidar propagandası var. Teröre karşı olduğunu, elbette yer yer Kemal Beyefendi söylüyor ancak bunu duyurabilmesi de kolay değil. Zira bilhassa televizyon en büyük haber alma kaynağı Anadolu’da ve orada çok büyük bir Cumhurbaşkanı Erdoğan ve Ak Parti hakimiyeti vardı.”

TRT’nin ve Anadolu Ajansı’nın iktidar lehine kullanılmasını “doğru bulmadığını” söyleyen Ali Saydam ise, 1954’ten beri seçimleri takip ettiğine, iktidarda hangi parti varsa devlet televizyonun da o partiye hizmet ettiğine dikkat çekiyor:

“VOA ne kadar ABD hükümetinin, TASS ne kadar Rusların etkisindeyse o denli. Bu türlü bir durum haksızlık mıdır? Evet, haksızlıktır. Lakin gerçek politiktir”.

BBC Türkçe’ye konuşan Journo’nun proje editörü, Viyana merkezli Milletlerarası Basın Enstitüsü’nün (IPI) Lider Yardımcısı Emre Kızılkaya, “Türkiye’de yasalar eşitliği sağlamak için kâfi. Radyo ve televizyon yasasının bir unsuru, yalnızca TRT değil bütün televizyonların bu manada adil yayıncılık yapma yolunda bir talimat aslında” diyor. Türkiye’de sorunun yasal mevzuattan çok uygulama olduğunu ekliyor:

“WhatsApp kümelerinden bürokrat ve siyasetçilerin medyayı denetim eden birtakım isimlere talimat verdiğini Reuters haberleştirmişti. Hal böyleyken TRT’nin ya da RTÜK’ün hükümet dışı bir kontrol yapabileceğine inanılmıyor”.

NEDEN GOOGLE ARAMALARINDA DAHA ÇOK HÜKÜMET YANLISI YAYINLAR ÇIKIYOR?

Kızılkaya, kara propagandanın dijital platformlarla da yaygınlaştırıldığına dikkat çekiyor:

“Herkesin içerik üreticisi olduğu dijitalleşen dünyada, siyasi manada da her kısımdan dezenformasyon, kara propaganda üretenler oluyor. Burada da asıl kritik nokta yeni eşik bekçileri olan dijital platformlar. Bunlar evvelce gazete ile televizyondu, hem öz kontrolleri hem de RTÜK üzere kurumlar üzerinden kontrolleri vardı. Halbuki bugün herkes her şeyi üretebiliyor ve yayabiliyor”.

“Siyasi iktidarın mahsullerinden çıkan dezenformasyon, nefret söylemi, kara propaganda üzere içerikler en kıymetli dijital platform olan Google tarafından yaygınlaştırılıyor” diyen Kızılkaya, “Türkiye’de artık tek tipçi bir zihniyet tarafından ele geçirilen eskinin ana akım medya kuruluşları, dijital platformlarda güçlü bir geçmişten gelen güçlü bir varlığa sahip olduğu için birebir biçimde varlığını sürdürüyor. Kamuoyu yansısı olmadığı için Google bu hususta reaksiyon görmüyor. O yüzden onları öne çıkarmaya devam ediyor. Lakin bunlar artık ana akım değil, zira ana akımda her türlü görüşü bulmanız lazım, her bölüme erişmeniz manasına geliyor ana akım olmak” kelamlarını ekliyor.

Gazeteciliğin ayırt edici özelliklerinden birinin kamu faydasını gözetmek olduğunu lakin dijital platformlar için bunun geçerli olmadığını tabir eden Kızılkaya, “Türkiye’de bugün Google’ın bu kara propagandayı, nefret telaffuzunu yaydığını görüyoruz. Taraflar o vakit siyasi olarak eşit yarış içerisinde olmuyorlar” diyor ve ekliyor:

“Google’a ‘Erdoğan’ yazdığınızda, onun açıklamalarının haberleştirildiğini görüyoruz. O nedenle Karayılan görüntüsündeki üzere bir içerik üretildiğinde, Akit’in palavra haberini Google yaygınlaştırıyor, Erdoğan bunu mitinginde kullandığında bir kez de bütün büyük haber kuruluşları üzerinden bir sefer daha yaygınlaştırılıyor. Türkiye’de haber ya da seçim araması yapan seçmene muhakkak bir siyasi görüşü, üstelik de kara propaganda üzerinden empoze etmiş oluyor.

“Google bunu Amerika’da yapamıyor. InfoWars üzere bir palavra haber sitesi, kamuoyu baskısı, bağımsız gazetecilerin üstüne gitmesi, Amerikan kongresinin devreye girmesi, düzenleme baskısının akabinde yasaklanmıştı. Bütün Google sonuçlarından çıkarıldı.

“Şu an Türkiye’de Google yüzde 19’a 81 oranında iktidar medyasını öne çıkarıyor. Sivil toplumun data temelli bir savunu hareketiyle hem kamuoyu şuuru artırması hem de bu dijital platformlardan hesap sorması gerekli. Zira seçmenin düzgün bilgilendirilmediği yerde seçim olmaz”.

MONTAJLI GÖRÜNTÜ KULLANMAK SİYASAL BAĞLANTININ BİR KESİMİ OLABİLİR Mİ?

Seçime günler kala AKP’nin lisanında Millet İttifakı’nın terör örgütleriyle münasebeti olduğu argümanları ağırlaştı. Erdoğan 7 Mayıs İstanbul mitinginde, Millet İttifakı’nın 14 Mayıs seçimleri için hazırladığı kampanya sinemasının üzerine, PKK önderlerinden Murat Karayılan’ın 2015 yılındaki konuşmaları montajlandı ve bu tek bir sinemaymış üzere gösterildi.

Kılıçdaroğlu 18 Mayıs’ta ‘Türkiye İçin Karar Ver’ sloganıyla ikinci tıp kampanyasını başlattığı konuşmasında, “Açık ilan ediyorum, ben terör örgütleriyle masaya asla oturmadım ve hiçbir vakit da asla oturmayacağım” dedi.

Seçim yarışının, “Erdoğan’ın palavra ve iftira kampanyaları ile gölgelendiğini” belirtti. “Bu ülkenin vatandaşı miting meydanlarında montajlardan ummayan adayları hak ediyordu” dedi.

Sanver, “Ticari reklamda, reklam şuraları her şeye bakıyor değil mi? Fıstıklı çikolata yapıyorsanız buna fındıklı çikolata diyemezsiniz. Ya da karşı esere bu fındıklı eser ancak size fındıklı diye yediriyorlar, onun içinde GDO var diyemezsiniz. Bunun çok sert kuralları var.

“Siyasal bağlantıda bu kurallar yok. Siyasal irtibatın kuralları etik ve ahlakla sonlu. Hasebiyle ‘siyasal irtibatta bunlar mübahtır’ demeniz mümkün değil. Günün sonunda siz toplumu kandırıyorsanız kandırıyorsunuzdur ve bunda sizi yargılayan o toplumun vicdanı olacak.

“Ama bu kadar büyük bir medya aracılığıyla yayıldı ki, seçmen buna inandı. Bunları biz Brexit’te de gördük, Trump’ın birinci seçildiği kampanyada da gördük. Bu türlü bir gerçeküstülük boyutunda, beşerler dediğinize inanıyor. Erdoğan da inandırmayı başardı.

“Kılıçdaroğlu terör örgütlerine karşı olduğunu tekraren söylemesine karşın demek ki sesini gereğince duyuramamış. Zati kampanyanın ikinci fazı da daha çok milliyetçilik hisleri üzerinden, göz gerisi edilmiş İç Anadolu seçmenini telafi etmek üzerine. Lakin son bir haftada ne kadar tesirli olacağını birlikte göreceğiz.”

‘İLETİŞİMİN KENDİSİ ALGI YÖNETMEKTİR’

Ali Saydam ise “İletişimde bu çeşit numaralara başvurulur her zaman” diyor. “Amerika’da, ‘ABD’nin Irak savaşındaki emeli nedir?’ diye sorulduğu vakit, yüzde 84 oranında, ‘Amerika Irak’a özgürlük, barış ve demokrasi getirmeye gitti’ deniyor. Halk buna inandırılıyor. Siyasi irtibatın temelinde bu var aslında. Hakikat üzerine değil gerçeklik üzerine kuruluyor” kelamlarını ekliyor.

“Bana şahsen sorarsanız ben onaylamıyorum” diyen Saydam, bunun halka palavra söylemekten farkı olup olmadığını sorduğumuzda şöyle yanıt veriyor:

“Obeziteye yol açan, kanserojen içeren gazlı içecek, ben insanlara memnunluk satıyorum derken palavra söylemiyor mu? Kandil açık takviye verip Kılıçdaroğlu buna itiraz etmiyorsa bu ikisini birleştirerek sunmak bir taktiktir, etik olup olmadığı tartışılamayacak kadar süratli hareket edilen bir mevzu. Ben şahsen benimsemiyorum. Kendi ajansımda bu türlü şeyler yapmam. Fakat niçin bu türlü yaptı diye de eleştirmem zira bağlantının kendisi algı yönetmektir” kelamlarını söz ediyor.

Saydam şöyle devam ediyor: “Siyasal irtibatta neler yapıldığını tarihine bakınca görüyoruz. Amerikan seçimlerine, İngiltere seçimlerine baksanıza. ‘Bel altı vurma’ diye tabir edilen propaganda, şayet karşılığını halkta buluyorsa, burada siyasi bağlantının kuralları geçerli oluyor.

“Yıllarca ABD Vietnam, Afganistan, Irak savaşlarını bağlantı boyutunda nasıl yasallaştırdı? Bağlantı bu türlü bir şey. ABD’nin temsilcisi, sermayedarlarının dini tartışmalı olan Cola, Türkiye üzere bir yerde Ramazan’da yüzde 64’le bir numaralı besin unsuru ve içecek olarak algılanıyor. Ben çok başarılı buluyorum bu bağlantı çalışmasını. Etik mi? Bana sorarsanız değil. Lakin hangi eserle ilgili tam gerçekler lisana getiriliyor ki siyasette getirilsin?”

Muhalefetin de bunun üzere bir yol izlemiş olabileceğini vurguladığımızda Saydam, “Bence yapmalıydı esasen. Bir periyot Erdoğan’ın FETÖ’nün yaptığı Türkçe Olimpiyatları’nda sanırım, ‘özledik’ üzere konuşmaları var. Onu gündeme getirebilirdi. Lakin bunu ne kadar inandırıcı yapabilirdi bilmiyorum zira bu bilmem kaç sene evvel olmuş”.