Merriam-Webster sözlüğü 2022’nin sözünü seçti: ‘Gaslighting’

İngiliz oyun muharriri Patrick Hamilton 1938’de Gas Light kitabını yazdığında, sözün 21. yüzyılda bu kadar sık kullanılacağını muhtemelen kestirim etmiyordu. Amerika’nın en eski kelamlık yayıncısı olan Merriam-Webster, yılın sözü olarak “gaslighting”i seçti.

Şirkete nazaran, sözlüğün web sitesindeki ‘gaslighting’ sözü aramaları 2022’de yüzde 1740 arttı.

Gaslighting, bilhassa kişinin kendi çıkarı için bir diğerini taammüden yanıltması, ruhsal manipülasyon yapması, birinin kendinden kuşku etmesini sağlama gayreti manasına geliyor.

Merriam-Webster Pazartesi günü yaptığı açıklamada, “Bu yanlış bilgi – ‘sahte haberler’, komplo teorileri, Twitter trolleri ve deep fake’ler – çağında gaslighting, vaktimize ilişkin bir söz olarak ortaya çıktı” tabirlerini kullandı.

Şirketin genel yayın direktörü Peter Sokolowski, Associated Press ajansına söz aramalarındaki artışın tek bir olaydan kaynaklanmadığını söyledi.

“Yılın her günü sık sık aranan bir kelimeydi” dedi.

‘Gaslighting’ sözünün kökeni nedir?

Gaslighting, sözünün kökeni Patrick Hamilton’ın Kraliçe Victoria periyodu Londra’sında geçen oyunundan geliyor. Oyunda orta sınıfa mensup bir çiftin palavralara ve aldatmaya dayalı evliliği ele alınıyor.

Oyunda baş karakter Jack Manningham, konutlarındaki gaz lambasının kısıldığını söyleyen karısı Bella’yı delirmeye başladığına ikna etmeye çalışıyor.

Oyun 1940’ta İngiltere’de akabinde 1944’te ABD’de olmak üzere iki sefer beyaz perdeye uyarlandı. Ingrid Bergman’ın oynadığı Amerikan versiyonu, iki Akademi Mükafatı kazandı.

Merriam-Webster’ın da belirttiği üzere, terim 20. yüzyılda öncelikle ruhsal manipülasyona atıfta bulunsa da sözün çağdaş kullanımı daha geniş bir mana söz ediyor.

Gaslighting bilhassa ferdî ve politik bağlamlarda insanları “yanıltmakta kullanılan kanallar ve teknolojilerdeki büyük artışı” anlatıyor.

Bu yıl en çok aranan başka İngilizce sözler ortasında, Türkçe karşılıklarıyla oligark, omicron, LGBTQIA, konsort kraliçe üzere sözler de var.

‘Gasligthing’ ikili münasebetlerde nasıl tecrübelenir?

Türkçe’de tam karşılığı olmayan gaslighting bir ruhsal manipülasyon ve taciz usulü. İnsanların kendi hafızalarını, algılarını ve akıl sıhhatlerini sorgulamaya iten bir manipülasyon.

Gaslighing yaşanan bağların üç kademesi var: İdealleştirme, değersizleştirme ve gözden çıkarma.

İdealleştirme safhasında, mağdurun ayakları yerden kesilir ve manipülasyon yapan kişi beraberliklerinin eksiksiz olduğu imajını yaratır.

Değersizleştirme safhası en güç olanıdır; mağdur hayran olunan bir bireyden, hiçbir şeyi beceremeyen birine dönüştürülür. Ülkü olan birinden maharetsiz birine dönüştüğünü hisseden mağdur, işleri yoluna koymak için çaresizce uğraşır.Sonuncusu gözden çıkarma, bu süreçte manipülasyon yapan kişi mağduru bırakır ve yeni birine yönelir, yeni mağdurunu idealleştirme ve baştan çıkarma da tıpkı süreçte gelişir.