Kedilerin birinci sefer nerede evcilleştirildiği ortaya çıktı

Yaklaşık 10.000 yıl evvel Dicle ve Fırat ırmaklarını çevreleyen Bereketli Hilal bölgesinde yerleşik hayat süren beşerler, burada avcı-toplayıcılıktan birinci sefer çiftçiliğe geçiş yapmış ve insanlığın birinci medeniyetlerinde kemirgenleri tüketerek antik bir haşere denetimi sağlayan kediler ile yakın bağlar kurmuşlardı.

İLK SEFER EVCİLLEŞMELERİ İNSANLARIN ÖMÜR BİÇİMİNDEKİ DEĞİŞİM TESİRLİ OLDU

Şimdiyse Missouri Üniversitesinde (MÜ) yürütülen yeni bir çalışmada, insanların hayat biçimindeki bu dönüşümün kedilerin birinci kere evcilleşmesini sağladığı ve beşerler dünyayı gezdikçe yeni kedi arkadaşlarını da beraberlerinde taşıdıkları gösteriliyor.

Populer Science Türkçe’de yer alan çalışmaya nazaran MÜ Veteriner Tıp Fakültesinde kedi genetikçisi ve mukayeseli tıp profesörü olarak çalışan Leslie A. Lyons, Bereketli Hilal bölgesi ve etrafının yanısıra Avrupa, Asya ile Afrika’da yaşayan kedilerden DNA toplayarak tahlil yürüttü. Çalışma kapsamında ise yaklaşık 200 genetik işaretçiyi birbiriyle karışlaştırıldı.

“Üzerinde çalıştığımız ana DNA işaretçilerinden biri de çok süratli mutasyon geçiren ve yakın vakitteki kedi popülasyonları ile son birkaç yüzyıldaki ırk gelişimleri hakkında ipuçları veren mikro uydulardı” diyor Lyons. “İncelediğimiz bir öbür DNA işaretçisi ise genom çapında meydana gelen tek bazlı değişimler olup birkaç bin yıl evvelki antik tarihleri hakkında bilgiler veren tekli nükleotit polimorfizmleriydi. Her iki işaretçiyi de inceleyip karşılaştırarak, kedilerin evrimsel tarihini derlemeye başlayabiliyoruz.”

Lyons, atlar ve sığırlar dünyanın çeşitli bölgelerindeki beşerler tarafından farklı vakitlerde çeşitli evcilleştirme olaylarına maruz kalsa da; yeni çalışmada kedi genetikleri üzerinde yürüttüğü tahlilin, kedilerin muhtemelen birinci olarak yalnızca Bereketli Hilal’de evcilleştirildiği ve sonrasında beşerlerle bütün dünyaya göç ettiği kuramına güçlü bir dayanak sağladığını ekliyor. Kedi genleri yeni kuşaklara aktarıldıkça, ör. Batı Avrupa’daki kedilerin genetik bileşimi Güneydoğu Asya’daki kedilerden çok farklı bir hale gelmiş. Bu sürece “uzaklık ile izolasyon” ismi veriliyor.

“Aslında kedilere yarı evcilleşmiş diyebiliriz zira tabiata bırakırsak, büyük ihtimalle tekrar haşarat avlayacaklar ve doğal davranışları sebebiyle kendi başlarına hayatta kalıp eşleşebileceklerdir” diyor Lyons. “Köpekler ve öteki evcilleşmiş hayvanların tersine, bu evcilleşme sürecinde kedilerin davranışlarını gerçekten değiştirmemişiz. Bu yüzden kediler, özel hayvanlar olduklarını bir sefer daha gösteriyor.”

30 yıldan uzun müddettir kedi genetiğini araştıran Lyons; polikistik böbrek hastalığı, körlük ve cücelik üzere hem kedileri hem insanları etkileyen genetik hastalıkları incelemek üzere kedileri biyomedikal bir model olarak kullanmak istediğini ve bu üzere araştırmaların, kendisinin bu büyük amacına de dayanak sağladığını söylüyor.

“Karşılaştırmalı genetik ve hassas tıp, ‘Tek Sağlık’ kavramında kıymetli roller oynuyor; yani kedilerde genetik hastalıkların sebeplerini incelemek ya da rahatsızlıklarını tedavi etmek için yapabileceğimiz her şey, günün birinde tıpkı hastalıklara sahip insanları tedavi etmek için de yararlı olabilir” diyor Lyons. “Genetik araçlar inşa ediyorum. Bunlar, nihayetinde kedilerin sıhhatini düzgünleştirmeye yardımcı olacak genetik kaynaklar. Bu araçları inşa ederken, temsili bir örnek elde etmek ve kedilerin dünya çapındaki genetik farklılıklarını anlamak değer taşıyor ki genetik alet çantamız yalnızca belirli bir bölgedeki kediler için değil, dünya çapındaki kediler için de yararlı olabilsin.”

Kariyeri boyunca kedi yetiştiricileriyle ve araştırmalarına katkı sağlayan iş birlikçilerle çalışan Lyons, bu doğrultuda bilim topluluğunun yararlanabileceği ve kedi DNA’larını içeren kapsamlı bilgi tabanları geliştirdi. Bu bilgi tabanları ortasında, dünya genelindeki kedilerden elde edilen kedi genom dizilimleri de yer alıyor.

Lyons ve meslektaşları 2021 yılında yürüttükleri bir çalışmada, kedilerin genomik yapısının insanlara neredeyse tüm öteki primat dışı memelilerden daha fazla benzediğini keşfetti.

“Çalışmalarımız, genetik hastalıkların dünya çapındaki göç ve kalıtımını durdurmaya yardımcı oldu” diyor Lyons. “Bunun bir örneği de, 2004 yılında genetik testimizi birinci başlattığımız vakit İran kedilerinin %38’nin polikistik böbrek hastalığının bulunmasıydı. Bu oran çabalarımız sayesinde değerli oranda azaldı. Genel gayemiz ise kedilerdeki genetik hastalıkları yok etmek.”