‘İklim değişikliği’ deniz kuşlarının varlığını tehdit ediyor

ODTÜ Deniz Bilimleri Enstitüsü Hekim Öğretim Üyesi Korhan Özkan, iklim değişikliğinin tesirleri nedeniyle kimi deniz kuşu cinslerinin yok olma tehlikesiyle karşı karşıya olduğunu söyledi.

Özkan, “Ekosistemi o kadar tahrip ettik ki bugün etkilerimizi durdursak bile süratle yol alan bir treni durduramayacağımız üzere, birtakım canlıların yok oluşunu durdurmamız da artık ne yazık ki mümkün değil” dedi.

“ÇOK DRAMATİK BİR TESİR…”

İklim değişikliğinin deniz kuşlarına tesirlerini kıymetlendiren Özkan, dünyada iklim kriziyle birlikte biyoçeşitlilik krizi yaşandığını ve insan tesirinin ekosistemde ve biyoçeşitlilikte büyük kırılmalara yol açtığını belirtti.

Özkan, “Karasal alanların yüzde 50’sini direkt ya da dolaylı biz kullanıyoruz. Milyonlarca canlı tipi kalan yüzde 50’yi kullanmaya çalışıyor, çok dramatik bir tesir. Bugün dünyadaki kuş, göğüslü varlığının çok büyük bir kısmı, beşere besin olarak yetiştirilen inekler ve tavuklar. Doğal canlılar, bunların yanında çok daha küçük popülasyona sahip halde kalıyorlar” dedi.

Bu canlılardan deniz kuşlarının büyük bir baskı altında olduğunu vurgulayan Özkan, şöyle devam etti:

“Dünya üzerindeki deniz kuşlarının yüzde 30-40’ı tehlike altında. Tehlike kategorileri değişiyor, kimileri yok olmak üzere, önemli tehlike altında olanlar da bulunuyor. Bunların ortasında bildiğimiz popülasyonları çok azalan, hassas olan cinsler var, albatroslar, yelkovanlar ya da penguenler üzere. Çok izole okyanus adalarında yalnızca birkaç lokasyonda yaşayan cinsler var, bunlar yok olmak üzere. Deniz kuşları genel olarak birer ikişer yok olmanın ötesinde yaygın ve büyük popülasyon düşüşleri yaşıyorlar.”

Balıkçılık üzere insan faaliyetlerinin açık denizlerde albatrosların vefatına yol açtığından bahseden Özkan, bu tıp faaliyetlerin üreme habitatlarından göçlerine kadar deniz kuşları üzerinde tesiri olduğunu, bunun üzerine iklim krizinin getirdiği yükle, bu canlıların hayatta kalma talihlerinin düştüğünü lisana getirdi.

MEVSİM ETKİLERİ

İklim değişikliğinin çok karmaşık bir süreç olduğunu, sıcaklık, rüzgar, meteorolojik olaylar, mevsimlerin yer değiştirmesi, sıcaklık artışları ve fırtınaların canlılar üzerinde birebir tespit etmesi güç tesirlerinin bulunduğunu anlatan Özkan, şunları söyledi:

“İklim, denizlerdeki üretkenliği yani denizlerde nerede ve hangi vakitte besin bolluğu olduğunu etkileyen bir süreç. Bilhassa güney denizlerinde, kuzey denizlerinde, Arktik ve Antarktika’da yaşayan büyük deniz kuşu kolonilerinin en büyük gereksinimlerinden biri, çok yüksek ölçüdeki besin bolluğuna ulaşabilmek. Bugün pek çok deniz kuşu kolonisinde iklim değişikliğiyle oluşan besin yıkımları ya da besin alanlarının yer değiştirmesi, çok büyük ölümlerin gözlemlenmesine neden oluyor. Bizim coğrafyalarımızda bu kadar büyük üreme alanları bazen olmuyor. Ancak tıpkı tesirleri görülebiliyor.”

KURAKLIĞIN ETKİLERİ

Özkan, “Doğu Akdeniz’de Göksu, Çukurova üzere alanlarda 1990’lardan beri ‘akça cılıbıt’ kuşu var, deniz kuşu değil lakin sulak alanlara bağlı bir kuş. Bu kuşun Çukurova Deltası’nda popülasyonuna baktığımızda yüzde 85’den fazla düşüş görüyoruz. Göksu Deltası’na baktığımızda 1980’lerden bu yana değişik sumru cinslerinin üremesiyle ilgili büyük kayıplar varken, bugün bu cinslerin üremesini göremiyoruz, alandan yok olmuş durumdalar” sözlerini kullandı.

Dünyada 400’ün, Türkiye’de ise 40’ın üzerinde deniz kuşu tanımlandığı bilgisini veren Özkan, sumru, pelikan üzere kimi cinslerin Türkiye’de hem üreyip hem de kışı geçirebildiklerini, korsan martılar, dalgıç kuşları üzere tiplerin ise kuzey enlemlerde üreyip yalnızca kışı geçirmek için Türkiye’ye göç ettiklerini kaydetti.

Bir deniz kuşunun Sibirya’daki bir gölette üreyip binlerce kilometre yol katederek Akdeniz Havzası’ndaki bir kıyı alanında kışı geçirebildiğini belirten Özkan, “Kuzey Kutbu’nda yaşanan iklim krizi, bu kuşun üremesini etkilerken Akdeniz Havzası’ndaki kıyı balık stoklarındaki çöküş, kuşun kışlama alanındaki hayatını etkiliyor. Birtakım canlıların yok olmalarının sebebi göç rotasındaki sulak alanlarını kaybetmeleri. Günümüzdeki baskı o denli bir boyuta geldi ki canlılar bu baskıları daha fazla kaldıramıyorlar.” değerlendirmesinde bulundu.

“BAZI CANLILARIN YOK OLUŞUNU DURDURMAMIZ NE YAZIK Kİ MÜMKÜN DEĞİL”

İklim değişikliğiyle birlikte kimi deniz kuşu tiplerinin kuzeye hakikat yayılacaklarını belirten Özkan “Ülkemizde son 10 senede kuzeye gerçek yayılan ak çaylak, ak yanaklı Arap bülbülü üzere cinsler var. Bunlar iklim değişimine büyük oranda daha adapteler. Lakin Akdeniz’de bulunan yelkovanların ergin bireyleri Karadeniz’deki hamsi stoklarından besleniyorlar. Karadeniz’de yaşayacağımız büyük bir ekolojik kriz ya da hamsi stoklarındaki büyük bir çöküş durumunda bu kuşların gidebileceği daha kuzey bir alan yok” formunda konuştu.

Türkiye’de kuşağı tehlike altında olan çeşitlerden bir başkasının ada martısı olduğunu bildiren Özkan, bu tıbbın, kıyılardaki üreme habitatını büyük oranda kaybettiğini, bilhassa Doğu Akdeniz’de hiç kalmadığını, Mersin’de bulunan Yılanlı Ada’da 6 ila 8, Kıbrıs Karpaz’da da 6 ila 8 çift kaldığını belirtti.

“Özellikle deniz kuşları için kıyı sulak alanları ve kıyı ekosistemi iki anahtar alan.” diyen Özkan, deniz kuşlarının kaybolan üreme alanlarının süratlice restore edilmesi, ekosistem sıhhatinin korunması, doğal alanların ekosistem temelli yönetilmesi ve balıkçılık idaresinde faal efor gösterilmesi gerektiğinin altını çizen Özkan, kelamlarını şöyle tamamladı:

• Bazı cinslerin yok oluşunu durduramayacağız. Ekosistemi o kadar tahrip ettik ki bugün etkilerimizi durdursak bile süratle yol alan bir treni durduramayacağımız üzere bu canlıların yok oluşunu durdurmamız da ne yazık ki mümkün değil. Bunun sayısını tam bilmiyoruz lakin dünyadaki canlıların pek birden fazla ağır bir yok oluş riski altında.
• O kadar azaldılar ki bugün olmasa yarın yok olacaklar. Buradan çıkan bir kuş Arap Yarımadası boyunca göç ediyor, şayet siz oradaki avcılığı ya da Nil Irmağı Deltası’ndaki balıkçılığı gerçek yapamazsanız bu canlılar üzerindeki baskıyı yok edemeyebilirsiniz. Global ölçekte işbirliği gerektiriyor lakin şu an biz yanlışsız olanı yapmaya devam etmeliyiz, tek yol bu.