Faiz: Türkiye’nin dünyanın geri kalanından farklı tercihi ne sonuç verecek?

Prof. Selva Demiralp | Koç Üniversitesi Öğretim Üyesi

Getty Images

Merkez Bankası (TCMB) Ekim toplantısında siyaset faizini 1,5 puan daha düşürdü.  Politika faizi yüzde 10,5’e düşerken enflasyon yüzde 84’e dayanmış durumda.

Küresel enflasyon sorununa karşı dünyanın geri kalanı faiz artırırken biz faiz indirmeye devam ediyoruz.

Bu formda en negatif gerçek faiz veren ülke olarak listedeki yerimiz giderek sağlamlaşıyor.   

Hükümet kanadından faizlerin düşmesi tarafındaki tercih uzunca bir müddettir net bir formda lisana getiriliyor.

O nedenle Ekim toplantısında gelen karar şaşırtan olmadı.

Hatta para siyaseti tarihinde bu kadar net irtibatın nadir görüldüğünü not etmekte yarar var.

Çünkü merkez bankalarının çoğunluğu bilgi bağımlısı olarak hareket ettikleri için önlerini göremeden kesin bir bilgi veremiyorlar.

Bizde ise ekonomik data hangi istikamette gelirse gelsin faizlerin istikametinin aşağı taraflı olduğu konusunda yapılan irtibat hayli şeffaf.  

Bununla birlikte irtibatta bulanık olan alanlar olduğunu da not edelim.

Örneğin karar alıcılar nezdinde hala faiz indirimleri ile enflasyonun da düşeceğine dair bir inanç hakimse, TCMB’nin neden faizleri daha süratli indirmediğinin bağlantısını netleştirmesi gerekir.

HEDEFLER VE GERÇEKLER

Faiz indirimleri ile amaç borçlanma faizini düşürmek ve bu biçimde harcamaları ve büyümeyi artırmak. Buraya kadar her şey hoş.

O vakit neden dünyanın geri kalanı birbiri gerisine faiz artırıyor? Zira enflasyonu düşürmeden siyaset faizini düşürseniz de piyasa faizi düşmüyor.

Neden? Zira piyasa faizleri enflasyon beklentisi ve risklere nazaran fiyatlanıyor. O nedenle öteki ülkeler evvel faiz artırıp enflasyonu düşürmek, sonrasında ise düşen enflasyon sayesinde piyasa faizlerini düşürüp büyümeyi sürdürülebilir olarak desteklemeyi amaçlıyor. 

Dünyanın geri kalanından farklı bir yol seçtik. Pekala bu seçtiğimiz yol bizi nereye götürüyor? Siyaset faizini TCMB kararı ile düşürüyoruz. Pekala piyasa faizi ne formda düşürülüyor? Maliyeti ne oluyor?

FAİZ İNDİRİMLERİ PİYASA FAİZLERİNİ ARTIRIYOR

TCMB uzunca bir müddettir nakdî transfer sisteminin tıkandığından şikâyetçi. Haksız değil. Siyaset faizini düşürdüğü vakit piyasa faizine yansımıyor.

BBC

Oysa enflasyonu önceliklendiren ülkelerde bu türlü bir tıkanıklık yok.

Bilakis siyaset faizi ile piyasa faizlerinin tıpkı tarafta hareket ettiklerini görüyoruz.

Fed ya da ECB üzere büyük merkez bankalarına bakarsak bırakın faiz artırmayı, faiz artıracaklarını söyledikleri vakit bile piyasa faizleri artıyor. Bu bir kredibilite göstergesi.

Zamanı gelip siyaset faizini düşürdükleri vakit da o itimat sayesinde piyasa faizlerini düşürebilmeleri bizden kolay olacaktır.

Çünkü merkez bankasının enflasyonu düşürebildiğine şahit olan piyasalar faizi indirdiği vakit da enflasyonist risklerin artmayacağına ikna olacaktır.

Enflasyon bütün tartısı ile devam ederken TCMB faiz indirdiğinde piyasa faizi düşmüyor.

Bilakis siyaset faizi 4 puan düşerken yılın birinci yarısında ticari kredi faizleri 8 puan yükseldi.

Bu tıkanıklığı gidermek isteyen karar alıcılar ise altta yaratan enflasyon sorununu çözmek yerine faiz indirimlerine devam edip para siyaseti ile düşmeyen faizleri regülasyonlarla düşürme yolunu seçtiler.

Ancak bu regülasyonların getirdiği değerli maliyetler ve riskler var.

DÜZENLEMELERİN GAYESİ NE?

Politika faizindeki indirimler piyasa faizlerini düşürmeyince getirilen düzenlemeler ile piyasa faizleri siyaset faizine bağlandı.

Gerek mevduat faizi gerekse kredi faizi için bir tavan belirlendi. Bu tavan da siyaset faizine endekslendi.

Ekim kararı sonrası düşen bu tavan nedeni ile mevduat ve kredi faizleri de aşağı gelecektir.

MEVDUAT FAİZİNİN BASKILANMASI NE SONUÇ DOĞURUR?

Bankaların fonlamasının en kıymetli kısmı mevduattan geliyor. O yüzden düşük kredi faizinin ön koşulu mevduat faizinin de düşük olması.

Kur Muhafazalı Mevduat (KKM) hesapları için siyaset faizinin 3 puan üzerinde bir tavan faiz var.

KKM faizinin düşmesi ile eli rahatlayan bankalar TL mevduat faizlerini de düşürebilecekler.

Şimdi olaya hane halkı açısından bakalım. Enflasyon karşısında eriyen alım gücü esasen nüfusun büyük kısmının tasarruf edebilme lüksünü elinden alıyor.

Dişinden tırnağından ayırıp tasarruf eden vatandaşlar ise enflasyonun yaklaşık 70 puan altında bir gerçek TL faizi görünce alternatif aramaya başlıyor. Kurdaki artışın enflasyonun altında olması KKM’nin cazibesini düşürüyor.

Yılın birinci yarısında sağlam tüketim mallarına olan talebin artması (ki bu öne çekilmiş bir talep olup devamı gelmesi beklenmez), borsa, emlak piyasası üzere varlık fiyatlarındaki önemli artışlar tasarruf sahiplerinin kendilerini enflasyondan koruyacak bir getiri arayışının sonucu.  

Alınan tüm tedbirlere karşın döviz talebi ve TL’nin döviz karşısındaki paha kaybı devam ediyor.

Yıl başından bu yana dolara karşı en çok kıymet kaybeden para ünitelerinden birinin TL olması tesadüf değil.

Getty Images

KREDİ FAİZİNİN BASKILANMASI NE SONUÇ DOĞURUR?

Bir taraftan mevduat faizleri baskılanmaya çalışılırken öbür taraftan kredi faizlerine emsal tavanlar getirildi. Kredilere getirilen tavan faizi bankanın maliyeti ve ileriye yönelik risklerinin altında kaldığı için bankalar kredi vermekte zorlanıyorlar.   

Bankaların kredi muslukları kısılınca likidite gereksinimi azami düzeylere ulaşan gerçek bölüm daha yüksek faizle özel dal tahvili (ÖST) çıkarmaya başladı.

Bankaların da daha makul buldukları faizlerle ÖST satın alarak finansal piyasalara dahil oldukları gözlemleniyor.  

HAZİNE TAHVİLİNİN BASKILANMASI NE SONUÇ DOĞURUR?

Bankacılık sisteminde yapılan düzenlemelerle (bankaların verdikleri krediler yüzde 10 eşiğini aşarsa menkul değer tutmaları, krediler için mecburî karşılık tutulması, zorunluk karşılıkları tahvil cinsinden tutulması gibi) hazine tahviline bir talep yaratıldı.   

Bankalar aracılığı ile yaratılan tahvil talebi, tahvil faizlerini düşük tutarak hazinenin düşük faizle borçlanmasına imkan sağlıyor.

Uzun vadede bankalar açısından sermaye kaybı yaratabilecek riskli bir durum.

Çünkü er ya da geç bir olağanlaşma olup siyaset faizi yükseldiğinde ya da tahvil talebini artıran düzenlemeler devreden çıktığında tahvil fiyatlarında bir düşüş olacak ve bankaların sermayelerini düşürecektir.

Düşük faizli tahvili vadeye kadar tutmayı tercih eden banka ise enflasyonun önemli olarak altında negatif gerçek bir getiri ile karşı karşıya kalacaktır.

EN ÇOK KİM KAYBEDİYOR?

Yukarıdaki kıymetlendirme düşük faiz ortamında en çok kaybedenlerin tasarruf sahipleri olduğunu gösteriyor.

Çünkü tasarruf sahiplerinin kendilerini enflasyona karşı koruyabilmeleri epeyce güç.

Alternatif yatırım araçları düşük birikimler için uygun değil ya da kullanımı yaygın değil.

Bu yatırımları yapabilenlerin yarattığı yığılma ile oluşan ani fiyatlamalar ise riskli. 

Özel dal negatif gerçek faiz ortamında borç bulabildiği ölçüde şanslı.

Ancak kredi musluklarının kapanmış olmasına karşılık enflasyonist ortamda uygunca artan likidite muhtaçlığı onları da çaresiz bırakıyor.

Bankacılık sistemi ise giderek dolaylı finansmanda temel işlevi olan kredilerden uzaklaşıp devlet tahvillerine kayıyor.

Bankacılık sisteminin aracılık faaliyetlerinde yaşanan bu tıkanma ise toplum genelinde bir refah kaybı ile sonuçlanıyor.