Dostluğun hudutları: Ukrayna savaşı Çin-Rusya münasebetlerini nasıl etkiledi?

117 okunma — 18 Ocak 2023 10:12

admin

Rusya Devlet Lideri Vladimir Putin’in Ukrayna’daki savaşta başarısızlığını şaşkınlıkla izleyen ve bir yandan da iç meseleleriyle uğraşan Çin, artık Rusya’nın izlediği çizginin olumsuz tesirlerini en aza indirmeye ve Batı ile ilgilerini tamir etmeye çalışıyor.

Rusya 24 Şubat 2022’de Ukrayna’yı işgale başlamadan yalnızca 20 gün evvel Putin, Çin Devlet Lideri Şi Cinping ile bir ortaya gelmişti.

Bu tarihi buluşmada iki başkan “sınırsız dostluk”tan kelam etmişler ve “işbirliğinin dışında kalan hiçbir alan olmayacağını” söylemişlerdi.

İngiltere’nin önde gelen gazetelerinden Financial Times, o görüşmede iki başkanın Ukrayna konusunu da konuştuklarını, kaynaklarının doğruladığını yazıyor.

Gazetenin haberinde birebir kaynaklara dayanılarak, Putin’in bu görüşmede Şi’ye, Rusya hücuma uğrarsa “her yola başvurabileceklerini” söylediği de kaydediliyor. Ama farklı bir halde, Putin’in bu görüşmede Şi’ye, Ukrayna’yı işgale hazırlandığını söylemediğine dikkat çekiliyor.

PEKİN’İN HASSAS DENGELERİ

Çin Devlet Lideri Şi’nin Rusya’nın işgal planlarından haberdar olmadığından emin olamayız lakin Çin’in Mart ayında Birleşmiş Milletler Güvenlik Kurulu’nda Moskova’yı kınayan karara karşı oy kullanmak yerine çekimser kalması bile, Pekin’in baştan itibaren temkinli bir çizgi benimsediğine işaret ediyor.

Savaşın başlarında Çin kamuoyunda bir kesim Rusya’nın attığı adımlara coşkuyla dayanak verdi ve Putin’in “özel askeri operasyon” diye isimlendirdiği işgali ilan ettiği konuşmasının Çince çevirili görüntü kayıtları internette yaygın bir formda paylaşıldı.

Fakat resmi seviyede Pekin stratejik belirsizlik çizgisini korudu.

Çin idaresi bir yandan savaşın başlamasına NATO’nun Avrupa’da genişleme stratejisinin yol açtığını söyleyerek ABD’yi suçluyor, öteki yandan Rusya’ya manalı bir takviye vermekte de hiç çabuk etmiyordu.

ABD’nin önde gelen gazetelerinden Washington Post, Rusya’nın tekraren Çin’den teknolojik ve mali dayanak istediğini tez etti.

Gazetenin haberinde, Şi Cinping’in “Moskova ile karşılıklı çıkara dayalı işbirliği” yolları aramaya karşı çıkmamasına karşılık, her türlü görüşmenin gergin geçtiği kaydediliyor.

Washington Post’un haberini dayandırdığı kaynak, Çin’in “Rusya’nın içinde bulunduğu zahmetleri anladığını fakat kendisini gözetmemesinin de mümkün olamayacağını” söylüyor.

ZARARI MİNİMUM SEVİYEDE TUTMA GAYRETİ

Ukrayna’da savaşın başlamasından sonra Rusya ve Çin başkanları sırf bir kere, geçtiğimiz Eylül ayının ortalarında, Özbekistan’ın Semerkant kentindeki bir milletlerarası forumda bir ortaya geldiler.

O sırada Ukrayna güçlerinin, Rusların sırf birkaç hafta evvel ilhak ettiği geniş bölgeleri geri almaya başlayacakları karşı taarruzunun da birinci günleriydi.

Görüşmeden sonra Putin, Ukrayna savaşı konusunda “Çinli dostların istikrarlı tutumunu” büyük memnuniyetle karşıladığını söyledi.

Şi Cinping de Çin’in “Rusya ile birlikte muhteşem güçler olarak hareket etmeye ve dünyaya istikrar ve müspet bir güç getirecek liderlik rolüne soyunmaya” hazır olduğunu söyledi.

Ne var ki kameralar önündeki karşılıklı sırt sıvazlamaların art planında çok daha karmaşık bir gerçeklik vardı.

Ukrayna’daki savaş Çin açısından tahlili kolay olmayan ya da kolay allanıp pullanamayacak bir dizi sorun yarattı.

Avrupa’da, kısmen Rusya ile savaşın başlamasıyla gündeme gelen güç krizinin de tesiriyle tırmanan hayat pahalılığı krizi, Avrupalı tüketicilerin daha az Çin malı alması manasına geliyordu.

Diğer yandan Çin’in Rusya’nın Ukrayna’daki işgalini açık bir formda kınamayı reddetmesi, Pekin’in Batı ile bağlarında gerginlik yaratıyordu. Çin’in en büyük iki ticaret ortağı ABD ve Avrupa Birliği’ydi.

2022’nin birinci altı ayında Rusya’da hiçbir yeni Çin yatırımı olmadı. Yorumcular bunun, Çin’in temkinli tavrına ve ABD’nin yeni bir milletlerarası yaptırım dalgasına maksat olmama gayretine işaret ettiğini söylüyor.

Rusya-Çin bağlantıları uzmanı Leonid Kovavic, “sınırsız dostluk” kavramının atılan adımlara yansımadığında hemfikir. “Bütün bir Batı ile ilgileri karmaşıklaştırmak Çin’ın çıkarlarına alışılmamış olur” diyor.

Kovacic, Çin’in ABD ile bağlarının uzun vadede gerginliğini koruyacağı göz önüne alınırsa, “Çin’in en azından Avrupa Birliği ile münasebetlerini bozmaması önemli” diye sürdürüyor.

Çin, başlangıçta savaşın AB açısından ne kadar hassas bir husus haline geleceğini ya da Avrupa’nın Ukrayna’ya finansal ve askeri olarak ne kadar dayanak olacağını kestirememiş olabilir.

Kovacic, “Çin şu anda bu yüzden en azından telaffuzda, tansiyonları yatıştırmaya çalışıyor” diyor.

Ukrayna savaşı ayrıyeten Çin’in, kendisine ilişkin ayrılıkçı bir toprak modülü olarak gördüğü Tayvan’a karşı tavrını da etkiledi. Son aylarda Çin’in bu bölgede şimdiye kadarki en kapsamlı hava ve kara tatbikatlarından birini yapmasıyla gerginlik arttı.

Ukrayna savaşının başlarında birçok yorumcu Çin’in Tayvan’a karşı emsal adımlar atabileceği korkusunu lisana getirmişti.

Fakat artık bir kısım uzman Çin’in, Batı’nın, bilhassa de AB’nin Rusya’nın Ukrayna işgaline gösterdiği güçlü yansıyı gördükten sonra, bu türlü bir adım atmaya cüret edemeyeceğini düşünüyor.

GÖREV DEĞİŞİKLİĞİ, SİYASET DEĞİŞİKLİĞİ İŞARETİ Mİ?

Çin’in geçen yılın sonlarında atanan yeni Dışişleri Bakanı Çin Gang, Rusya Dışişleri Bakanı Sergey Lavrov ile 9 Ocak’ta bir ortaya geldi.

“Moskova’nın isteği üzerine” yapılan görüşmeden sonra yapılan resmi açıklamada, “Çin-Rusya bağlarının üçüncü taraflara karşı bağlantısızlık, çatışmasızlık ve saldırmazlık unsurlarına dayandığı” kaydedildi.

Bu açıklamada kullanılan lisan, geçen yıl Şubat ayında yapılan Putin ve Şi görüşmesinden sonra söylem edilen “sınırsız dostluk” kavramından hatta Eylül ayında iki başkanın görüşmesi sırasında lisana getirilen “iki büyük üstün güç olma” fikrinden bir oldukça uzak.

Dışişleri Bakanlığına Çin Gang’ın getirilmesini üç yıldır Dışişleri Bakanlığı Sözcüsü olan Jao Lician’ın da misyondan alınması izledi.

Jao Lician, Çin’in siyasetlerinin savunulması ve muarızlarının eleştirilmesinde kullandığı keskin lisan ve doğuşçu üslubu ile “savaşçı kurt” lakabıyla anılıyor ve Batı’ya karşı kuşkucu ve sert telaffuzlarıyla bilinen Rusya Dışişleri Sözcüsü Maria Zaharova’ya benzetiliyordu.

Bazı yorumcular Jao’nun, çok görünür bir makam olan Dışişleri Sözcülüğü vazifesinden geri planda bir işe alınmasının, göstermelik bir değişiklik olduğu görüşünde. Kimileri ise bunu, Çin’in başka ülkelerle bağlantılardaki tansiyonu hafifletmek için attığı kıymetli bir taktik atağı olarak yorumluyor.

Covid konusundaki tartışmalı “sıfır hoşgörü” siyasetinden vazgeçerek ticarette itimat ortamını tamir etmeye çalışan ve toplumsal adalet ve ortak refah telaffuzunu yumuşatan Çin açısından dış alakaları geliştirmek hayati değer taşıyor.

Çin’deki hükümet yanlısı siyasi yorumcular, isimleri verilmemek kaydıyla, Çin idaresinin Moskova’nın Ukrayna konusundaki başarısızlığı ve jeo-politik hesap kusurlarından hayal kırıklığına uğradığını söylüyorlar.

Bunun bir işareti Devlet lideri Şi Cinping’in geçtiğimiz Kasım ayında, Almanya Başbakanı Olaf Scholz ile yayınladığı ortak açıklamada “nükleer silah kullanma tehdidinin kabul edilemeyeceği” sözüyle dolaylı olarak Vladimir Putin’i eleştirmesiydi.

Financial Times, bir Çin yetkilisinin, isminin verilmemesi kaydıyla yaptığı açıklamayı aktarıyor: “Putin çılgın. Ukrayna’yı işgal etme kararı çok küçük bir küme insan tarafından verildi. Çin, Rusya’nın peşinden gitmemeli.”

Çin’in, resmi telaffuzunu apansız değiştirerek Rusya aksisi bir çizgiye geçmesi beklenmiyor.

Ama Pekin büyük ihtimalle temkinli ve yararcı bir yaklaşımla hareket edecek, Rusya’nın Ukrayna’daki amaçlarına ulaşamamasının ve bu süreçte büyük bir milletlerarası tansiyon yaratmasının kendisi açısından yarattığı ziyanları en aza indirmeye çalışacaktır.