Doç. Dr. Ümit Akçay, Türkiye’de yabancı sermaye kalmadığına dikkat çekti: ‘Rota tekrar inşaata döndü’

Berlin School of Economics and Law (Berlin İktisat ve Hukuk Okulu) İktisat Kısmı öğretim üyesi Doç. Dr. Ümit Akçay, TL’nin makul bir patika içinde değersizleşmesi, takip edilen büyüme modelinin bir gereği olduğunu belirterek “Ancak bu yüksek enflasyon ortamında uygulanması giderek daha sıkıntı bir siyaset haline geliyor” dedi.

Sermaye çıkışları sonucunda neredeyse Türkiye’de yabancı sermaye kalmadığına dikkat çeken Doç. Dr. Ümit Akçay ile iktisattaki son gelişmeleri konuştuk.

YABANCI SERMAYE KALMADI

– Yabancı yatırımcı neredeyse Türkiye’yi unuttu. Yurtdışında Türkiye algısı nasıl, Yabancı neden artık buraya gelmek istemiyor, yabancı yatırımcı çekmek için hangi adımlar atılmalı?

Yabancı yatırımlar, bilhassa de portföy akımları yani sıcak para girişleri epeydir durdu, hatta sermaye çıkışları sonucunda neredeyse yabancı sermaye kalmadı. 2018 döviz krizi, sermaye hareketleri açısından bir dönüm noktasıydı. 2018’de, Türkiye’nin büyüme modelinin sermaye girişlerine bağlı olmasının ne kadar tehlikeli olduğu iktidar tarafından da tecrübelenmiş oldu. Vaktin ABD Lideri Trump’ın toplumsal medya paylaşımları bir döviz krizini tetiklemeye yetti.

2018 sonrasında, aslında sürdürülemez hale gelmiş olan sermaye girişlerine dayalı büyüme modelinden uzaklaşıldığını görüyoruz. Bilhassa 2019’da başlayan Londra merkezli off-shore TL piyasasının kapatılması adımlarını bir tıp finansal korumacılık olarak görülebilir. 2019’da başlayan bu eğilim, 2021’deki yüksek negatif gerçek faiz periyoduyla birlikte daha da barizleşti. Velhasıl, sıcak para girişlerinin istenmediği bir devirdeyiz.

Yabancı sermayenin veto gücünün azaldığı bir ortam, iktidara hem global finansal çevrimlerden daha az etkilenme talihini tanıyor, hem de içeride istediği iktisat siyasetini hayata geçirmesine imkan veriyor. Hülasa, bu yolla iktisat siyasetlerini kilitleyen döviz-faiz kıskacı askıya alınıyor.

Sermaye girişlerinin yine canlandırılmasında çok karmaşık bir süreç yok. TL faizlerinin yükseltilmesi bunun için kâfi. Aslında Naci Ağbal periyodunda bu test edildi ve işlediği görüldü. Buradaki sorun, para siyasetiyle takip edilen büyüme modelinin ahenginin olup olmadığı.

İÇ PİYASA YÜKLÜ BÜYÜME DÖNEMİ

– Başta Almanya olmak üzere AB ülkeleri Türkiye’nin bir numaralı ticari partneri. Avrupa’daki resesyon Türk şirketlerini etkilemeye başladı. sipariş iptalleri sözkonusu. Kısa ve orta vadede bu manada Türkiye için nasıl riskler kelam konusu olacak?

Avrupa’daki yavaşlamanın Türkiye üzerinde karmaşık tesirleri var. Türkiye’deki siyaset yapıcılar, 2020’de başlayan Covid-19 pandemisini bir fırsat olarak gördü ve bu süreçte ‘çarkların dönmesini’ teşvik ederek, öteki ülkelerde sert daralmalar görülürken, Türkiye’de büyümenin sürmesi sağlandı. Pandemi periyodunda ortaya çıkan bu avantajın bilhassa 2021’de girişilen para siyaseti deneyiyle büyüme modeli değişikliğine yanlışsız evrilmesi, değişik bir eğilim olarak karşımıza çıkıyor. Fiyat rekabetçiliğine dayanarak gelişen bir ihracat-çekişli büyüme modeli, giderek siyaset yapıcıların lügatına girdi. Buradaki fiyat rekabetçiliği, bir yandan TL’nin makul bir patikada sistemli bir biçimde kıymet kaybetmesine, öteki yandan da gerçek fiyatların baskılanmasına dayanmaktadır.

Ancak Avrupa’nın yavaşlaması, Türkiye’nin 2021 sonrası girdiği bu yeni kulvarda daha fazla ilerlemesini zorlaştırmaktadır. İktidar bu durumu, ihracatta çeşitlendirmeyi teşvik ederek aşmaya çalışabilir. Lakin bu kısa müddette hayata geçebilecek bir tedbir değil. Bu durumda, ihracat-çekişli model yerine yine iç pazarın imkanlarını kullanan, iç talebe dayanan bir büyüme modeline geri dönüş, kısa devirde iktidarın hayata geçirebileceği bir dizi tedbirle mümkün. Esasen bu eğilimi bilgilerden de görüyoruz. Bu tedbirlerin başında inşaat kesimini canlandıracak kamu yatırım programları ve iç talebi destekleyecek fiyat artışları geliyor. Dikkat ederseniz, TOKİ toplumsal konut projelerinin ilan edilmesi, kamu bütçesinin yılın birinci yarısında fazla vermesine karşın ikinci yarısında büyük bir açıkla kapanacağının beklenmesi ve son olarak fiyatlara yüklü bir artırım yapılacağı beklentisi, iktisat idaresinin ihracat pazarlarındaki tıkanıklıklara karşı iç pazar imkanlarının kullanılacağı manasına geliyor. Elbette seçim öncesinde bu tip bir siyaset iktidar açısından çok daha uygun bir seçenek olarak görünüyor.

FİRMALAR KORKUSUZCA ARTIRIM YIPIYOR

– Güç artırımları, maliyet artışları, yüksek enflasyonu düşününce vatandaşı ve şirketleri nasıl günler bekliyor?

Enflasyon, gerili enflasyon oranının altında artanlar için büyük bir gelir kaybı manasına gelir. Bunu emeğin ulusal gelirden aldığı hissenin azalmasıyla görüyoruz. Şunun altını çizmeme müsaade verin: Buradaki en değerli sorun enflasyonun olması değil, emeğin örgütsüz olması. 1990’lardaki yüksek enflasyon ortamında gerçek fiyat kazanımlarının yaşanabilmesinin nedeni emeğin örgütlülüğüdür. Bu olmadığı için enflasyon geniş kısımlar için büyük kayıplar manasına geliyor.

Emeğin hissesinin azalmasının simetrik zıddı, şirket kârlarının artmasıdır. Yani gelirlerini enflasyon oranın üzerinde artırabilenler için enflasyon bir yarar kapısıdır. Olağanda fiyatlarını artıran bir firma, pazar hissesini kaybetme riski nedeniyle bu seçeneği temkinli olarak kullanır. Lakin günümüzde artan tedarik problemleri nedeniyle pazar hissesini kaybetme riski giderek azalıyor, çünkü rakip firmaların kısa müddette üretimi artırmaları artık daha sıkıntı. Bu durumda firmalar daha korkusuzca artırım yapıyorlar. Bu da enflasyon artışını daha da azdırıyor.

– İktisat çok sıkıntı bir devirden geçiyor, daima yeni tedbirler açıklanıyor, faiz indiriliyor, bunlar meseleleri çözmeye ne derece tesir ediyor?

Faiz, çözmeye çalışıldığı söylenen meselelere uygun bir araç değil. İktidar etraflarının açıklamalarından anlaşılan, endüstrideki bir yapısal dönüşümle cari fazla veren bir iktisat yaratmak isteniyor. Lakin bu hedefe yalnızca faizle ulaşabilmek mümkün değil.

HÜKÜMETİN TERCİHİ SEÇİMLERE KADAR DEĞİŞMEZ

– Resmi enflasyon yüzde 85’i aştı. Enflasyonda önümüzdeki devirde ne tıp riskler var, nereye kadar çıkabilir, Enflasyonla uğraş için asıl atılması gereken adımlar hangileri?

Enflasyon artışları zirve noktasına vardı. Bundan sonra keskin bir düşüş yaşanacak. Hesaplama tekniği nedeniyle, yani baz tesiri sayesinde oluşacak bu gerileme sonucunda enflasyon mevcut seviyenin yarısına inebilir. Yeni bir kur şokunun gelmemesi durumunda, seçimlere giderken bu gerileme iktidar açısından kıymetli bir rahatlama sağlayacaktır.

Enflasyonla gayret için atılacak adımlar, iktidarların politik-ekonomi önceliklerine nazaran kıymetlendirilir. Çünkü atılacak her adımın bir maliyeti vardır. Hazine ve Maliye Bakanı Nebati geçtiğimiz Haziran ayında bunu açıkça söz etti: ‘Dövizi düşürmek için yüksek faiz artışı yapabilirdik. Lakin o vakit üretim bundan olumsuz etkilenirdi. Biz bir yol ayrımına gittik. Enflasyonla birlikte büyümeyi tercih ettik. Yoksa enflasyonu düşürmek için çok sert önlemler alabilirdik.’ Bu tercihin en azından seçimlere kadar değişeceğini sanmıyorum.

– Dolar kuru son 2 aydır 18.60 TL civarında sabitlendi. Bilhassa ağustos ayında kaynağı bilinmeyen para girişinde önemli artış oldu. Kur bu düzeyde sabit kalır mı, kur ile ilgili öngörüleriniz nelerdir?

TL’nin muhakkak bir patika içinde değersizleşmesi, takip edilen büyüme modelinin bir gereği. Lakin bu yüksek enflasyon ortamında uygulanması giderek daha sıkıntı bir siyaset haline geliyor. Çünkü TL’deki kıymetsizleşme neredeyse birebir olarak enflasyona yansıyor. İktidar, enflasyonda sert bir gerilemenin yaşanacağını önümüzdeki devirde TL’yi sabitleyerek bu gerilemenin daha da ivmelenmesini istiyor olabilir. Lakin bu tercih, büyüme modelinin üzerine oturduğu toplumsal bloğun değerli temsilcisi olan sermaye örgütleri tarafından eleştirilmeye başlandı. Bilhassa ihracatçı kesimler, TL’nin değersizleşmesini istiyorlar. Özel olarak kurun düzeyini ve genel olarak da önümüzdeki devri şekillendirecek olan, farklı sermaye kümelerinin yer yer çelişen talepleri ile iktidarın politik önceliklerinin nasıl bağdaştırılacağı olacak.

– Şu anda Türkiye iktisadının en can yakıcı sıkıntıları nelerdir? Tahlil için acil atılması gereken adımlar hangileri?

En yakıcı sorun emeğin ulusal gelirden aldığı hissenin daima gerilemesidir. Bunun çözülmesi için mevcut ekonomik modelin değişmesi ve gerçek gelir artışlarının sağlanması gerekir.

– Türkiye seçim sürecine girdi, gelecek 7-8 ayda nasıl bir ekonomik atmosfer bekliyorsunuz, Seçimden sonra Türkiye kendi kaynaklarıyla krizden çıkar mı yoksa IMF biçimi programlara muhtaçlık olur mu?

Önümüzdeki periyotta iktidar her kesim için farklı siyaset geliştirecek. Enflasyonun gerileyeceği ve taban fiyat artışıyla enflasyonun yarattığı gelir kaybının kısmen telafi edileceği umuluyor. Öteki yandan tercihli kredi siyaseti sayesinde krediler KOBİ’lere yönlendiriliyor. Bunun yanında büyük sermaye kümeleri karlılıklarını sürdürüyor, bilhassa bankacılık bölümünün yüksek karlar yazdığı bir devir olmayı sürdürecek. Velhasıl, iktidar seçimi kazanmak için tüm imkanları sonuna kadar kullanıyor, kullanacak. Muhalefetin mevcut durumunda iktidarın bu adımlarının işe yaramasını yüksek mümkünlük olarak görüyorum.

Seçimden sonrası ile ilgili yorumlar yapabilmek için iktidarın nasıl şekilleneceğini görmemiz gerekiyor. Fakat Türkiye’de tipik bir kriz yok. Yani hala canlı bir ekonomik büyüme var. İktidarın kazanması durumunda IMF seçeneğinin masaya gelmesi için bir neden göremiyorum. Muhalefetin kazanması durumda ise nasıl bir iktisat programı ile çıkacaklarını görmemiz gerekiyor.