Brezilyalı akademisyenler, yeni Lula hükümetini Cumhuriyet’e kıymetlendirdi: Halkın umudu solda

Güney Amerika’nın en büyük ülkesi Brezilya’da, ekim 2022’de çok sağcı devlet lideri Jair Bolsonaro’yu yenerek ülkenin yeni önderi olarak seçilen solcu Luiz Inacio Lula da Silva (Lula), dün yemin ederek misyonuna başladı. 2003-2010 yılları ortasında da iktidarda olan 77 yaşındaki eski sendika önderi, halkın akın ettiği yemin törenindeki birinci konuşmasında, “enkaza dönen bir ülke devraldığını” söyleyerek ülkedeki kutuplaşmayı sona erdireceğini söyledi.

Lula’nın oyların yüzde 50.83’ünü aldığı seçimlerin akabinde yenilgiyi uzun müddet kabul etmeyen Bolsonaro ise vazife evre teslim merasiminden çabucak evvel ABD’ye uçtu. Brezilya’da üçüncü periyoduna başlayan Lula, Bolsonaro ülkede olmadığı için yetkiyi bir çöp toplayıcısı olan Eni Souza’dan aldı. Başkanlık jenerasyonunu ise bir öğretmen, engelli bir birey, bir çocuk ve önde gelen bir yerli başkan de dahil olmak üzere Brezilya halkını temsil etmek için seçilen sekiz kişi verdi.

Başkent Brasilia’da düzenlenen merasimde, Bolsonaro’ya meydan okuyan Lula, hükümetinin ekonomik gerileme ve artan yoksullukla çaba edeceğini, ayrıyeten sıhhat, eğitim ve bilimdeki finansman kesintilerini geri almak için çalışacağını belirterek, “Bu fecî kalıntılar üzerine, Brezilya halkıyla birlikte ülkeyi tekrar inşa edeceğime kelam veriyorum” dedi. Yeni önder ayrıyeten Bolsonaro periyodunda yıkımın arttığı Amazon yağmur ormanları ile birlikte fakir Brezilyalılar, ırk ve cinsiyet eşitliği ve “sıfır ormansızlaştırma” için savaşacağını tabir etti. Çok sağcı eski liderin, silah sahibi olanların sayısında artışa yol açan silah siyasetlerini iptal ettiğini de kelamlarına ekledi.

Lula hükümetinde, iş ve gelir yaratma programlarının oluşturulmasını, iktisadın yine büyümesini ve işsizlik oranının düşmesini bekleyen halk, Lula’nın bu üçüncü idaresinin öbür iki hükümetinin “iyileştirilmiş bir versiyonu” olacağını umuyor.

Lula, daha evvel misyon yaptığı yıllarda ülkedeki hammadde kaynaklarından yararlanarak, toplumsal refah programlarını hayata geçirmiş ve milyonlarca kişinin yoksulluktan kurtulmasını sağlamıştı. Lakin hakkındaki rüşvet ve yolsuzluk tezleri nedeniyle yargılanan siyasetçi, 2018 yılında hatalı bulunarak mahpus cezasına çarptırılmış, yaklaşık iki yıl cezaevinde kalmıştı. 2021 yılında ise Brezilya Yüksek Mahkemesi’nde görülen davada hakkındaki tüm suçlamalardan beraat etmişti.

“HESAP VERECEKLER”

Yemin törenindeki konuşmasında Lula, şu dikkat alımlı tabirleri kullandı: “Ülkeyi kendi şahsî ve ideolojik planlarına alet etmeye çalışanlara karşı intikam duymuyoruz ancak hukukun üstünlüğünü temin edeceğiz. Kusura düşenler yanlışlarının hesabını verecekler. Faşizmden ilham alan muhaliflere karşı Anayasa’nın verdiği demokratik yetkileri savunacağız. Nefrete, sevgiyle karşılık vereceğiz; palavraya, gerçekle.”

Ayrıca Covid-19 salgını sırasında, Bolsonaro hükümetinin yanlış siyasetlerinden ötürü 680 binden fazla Brezilyalı’nın ömrünü yitirdiğini hatırlatan yeni devlet lideri, “Sorumluların cezasız kalmamaları gerek” dedi. Konuşmasının devamında yeni idareye ait ise eski hükümeti kastederek, “İlk aksiyonlarımız, sona eren ulusal yıkım projesinin en ağır yükünü taşıyan 33 milyon insanı açlıktan ve 100 milyondan fazla Brezilyalı erkek ve bayanı yoksulluktan kurtarmayı amaçlıyor” tabirlerini kullandı.

“SOL DALGANIN BİR PARÇASI”

Ülkedeki yeni periyodu Cumhuriyet’e kıymetlendiren Sao Paulo İşletme Okulu’ndan Siyaset Bilimci Guilherme Casaroes, birden fazla Brezilyalı için Lula’nın seçilmesinin, dört yıllık “benzeri görülmemiş” kutuplaşmadan sonra ülke demokrasisi ve siyasi ile sivil toplum kuruluşlarının sistematik akınlardan kurtarılması manasına geldiğini söyledi. Casaroes, “Brezilya’da Lula’nın seçilmesi, son yıllarda Latin Amerika’yı kasıp kavuran ve Meksika’nın Lopez-Obrador’unu, Arjantin’in Alberto Fernandez’ini, Şili’nin Gabriel Boric’ini ve Kolombiya’nın Gustavo Petro’sunu içeren sol dalganın bir parçası” dedi.

IRKSAL EŞİTSİZLİK ‘MİRASI’

Toplumsal cinsiyet ve ırk temelli şiddet ile eşitsizliğin Brezilya’nın en acil sıkıntılarından ikisi olduğuna dikkat çeken Casaroes, “Lula’nın kilit seçmen kümeleri ortasında bayanlar, siyahlar ve fakirler olması sürpriz değil. Yeni bakanlık yapısı, bu siyasi gerçekliğin ve onu ele almak için yapılması gerekenlerin bir yansıması” diye konuştu. Lula, yeni hükümetinde Bayan Bakanlığı ile Irk Eşitliği Bakanlığı kurulduğunu duyurmuştu. Casaroes, ülke toplumunun “hiçbir vakit sahiden ortadan kalkmamış köle emeği ve ataerkil yapılar” üzerine inşa edildiğine dikkat çekti.

Afrika dışındaki en büyük siyah nüfusa sahip olan Brezilya, Amerika’da köleliği kaldıran son ülke. Ülkedeki ırksal eşitsizlikler, bugün dahi beyaz olmayan insanların hayatlarını olumsuz istikamette etkiliyor. Daha düşük fiyatlarla çalışan ve sıhhate erişimleri güç olan siyahlar, polis şiddetinin ise esas kurbanları. Ülkede, hapishanelerdeki nüfusun çoğunluğu da siyah.

AMAZON’DAKİ TAHRİBAT

Dört yıllık Bolsonaro devrindeki en büyük tahribatlardan biri Amazon yağmur ormanlarında yaşandı. Bunun için Lula, yeni kabinede Amazon ormanları uğraşında sembol haline gelmiş, ülkenin en bilinen etraf aktivistlerinden Marina de Silva’yı etraf bakanlığına getirdi. Lakin tekrar de Brezilya’nın “sıfır ormansızlaştırma” oranından hayli uzak olduğuna işaret eden Casaroes, “Bolsonaro idaresinde güç kazanan Amazon’daki yırtıcı ekonomik sömürü, bölgedeki zayıf etraf düzenlemeleri ve organize hata şebekeleri, hükümetin ormanı kurtarma konusunda daha sert davranmasını engelliyor” yorumunu yaptı.

KADINA YÖNELİK ŞİDDET SORUNU

Bahia Federal Üniversitesi Cinsiyet ve Feminizm Çalışmaları Bölümü’nden, akademisyen Maira Kubik Mano da Lula’nın dönüşünün birebir vakitte “umut” manasına geldiğine dikkat çekti. Mano, bunu şöyle açıkladı: “İnsanların artık aç kalmaması umudu; Amazon ve yerli halkın hürmet göreceği umudu; bayanların, LGBTİ+’ların ve siyahların da etkin ve kıymetli vatandaşlar olarak kabul edileceği umudu.”

Şiddet, Brezilya’daki bayanların temel sorunu. Mano’nın verdiği bilgilere nazaran ülkede her on dakikada bir bayana yahut çocuğa tecavüz ediliyor. Günde üç bayan cinayete kurban giderken her saatte yirmi altı bayan dövülüyor, her iki günde bir transseksüel bayan öldürülüyor. Bu kaygı verici sayılarla birlikte Mano, 2020’de bayanların daha fazla savunmasız olduğu Covid-19 pandemisinin doruğunda, Bolsonaro hükümetinin bayana yönelik şiddetle uğraşta, kaynakların yüzde 70’ini kullanmayı bıraktığını lisana getirdi.

Bütün bunlara karşılık yeni hükümetteki Bayan Bakanlığı’nın Brezilya için manasını kıymetlendiren Mano, Lula’nın daha evvelki iki devrinde esasen bir Bayan Bakanlığı olduğunu fakat Dilma Roussef hükümetinin (2011-2016) sonunda bunun İnsan Hakları Bakanlığı olarak değiştirildiğini kaydetti. “Bu aslında bayan hakları için bir gerilemeydi” diyen Mano, “Son dört yılda bayana yönelik şiddet programının finansmanı kıymetli ölçüde azaldı ve Bolsonaro, kendi misyon yemin merasiminde, cinsiyet eşitliği hakkında konuşmak için aşağılayıcı bir tabir olan “cinsiyet ideolojisi” kavramını kullanarak bununla savaşacağına yemin etti” diye konuştu.

Lula ise birinci vaatlerinden biri olarak bayana yönelik şiddet ve eşitsiz fiyatla uğraş edeceğinin sinyalini verdi. Mano buna ait, “Bu nedenle Lula bir değişimin kilometre taşını oluşturuyor. Bu da bu mevzunun aciliyetini kabul ettiği manasına geliyor” yorumunu yaptı.

Irk Eşitliği Bakanlığı’nın da Lula’nın iki periyodunda vazife yaptığını hatırlatan akademisyen, şunları ekledi: “Bu bakanlığa sahip olmak hakikaten kıymetli zira Brezilya halkının çoğunluğu beyaz değil ve onları çok savunmasız bir öznel pozisyona sokan yapısal ve günlük ırkçılıktan muzdaripler. Bu nedenle, bilhassa bu eşitsizliklerle yüzleşmek için kamu siyasetlerinin düşünülmesine muhtaçlığımız var. Örneğin geçtiğimiz yıllarda siyah bayanlara yönelik şiddet artarken beyaz bayanlar ortasında azaldı. Bu nedenle, atılacak adımlar kendi özelliklerinde dikkate alınmalı.”

HALKIN GÜCÜNÜ TEKRAR KAZANMAK

Minas Gerais Federal Üniversitesi’nden Siyaset Bilimci Profesör Cristiano Rodrigues de Lula idaresinin Bolsonaro’dan sonra “iki kat önemli” olduğuna dikkat çekerek şu değerlendirmeyi yaptı: “Bir yandan, yeni hükümet demokratik işleyişin olağana dönmesini ve kurumsal konsolidasyonumuzun güçlendirilmesini temsil ediyor. Öte yandan Lula idaresi yoksulluğu, eşitsizlikleri azaltmak için kamu siyasetlerini tekrar düzenlemek ve ekonomik büyüme ile nüfus için daha güzel istihdam talihini garanti altına almak için kamu ve özel kesime yatırım yapmak zorunda kalacak.”

Bölgeyi saran son sağ kanat dalgasından sonra (ve çoklukla otoriter bir eğilimle) Latin Amerika’da sol partilerin iktidara dönüşünün, ekonomik büyüme, toplumsal ve ırksal-etnik eşitsizlikler üzere bahislerin, bölgedeki sağcı başkanlar tarafından sıklıkla göz gerisi edildiğini hatırlattığını söyleyen Rodrigues, bunun oy verirken hala temel bir rol oynadığını belirtti. Bölgenin en büyük ülkesi Brezilya’da solcu bir partinin iktidara dönüşünün daha da kıymetli bir mana taşıdığını kaydeden Rodrigues, yeni hükümetin izlemesi gereken yola ait şu yorumu yaptı: “Bu, otoriter idareyle yüzleşmek ve halkın gücünü tekrar kazanmak için birkaç sivil toplum aktörünü birleştiren, aşağıdan üste bir koalisyon kurmanın gerekli olduğu manasına geliyor. Bununla birlikte, Brezilya örneğinin gösterdiği üzere, demokratik gücü yine kazanmak için tüm siyasi yelpazeden partilerle bir koalisyon kurmak da temel.”