Bir köyün yazgısını değiştiren roman: Çalıkuşu

Türk edebiyatının klasiklerinden, Reşat Nuri Güntekin’in ölümsüz yapıtı Çalıkuşu, Bursa’nın Yıldırım ilçesindeki eski ismiyle köy, yeni ismiyle mahalle olan Zeyniler’i tüm Türkiye’ye duyurdu.

Kente 3 kilometre aralıktaki, Uludağ’ın eteklerine sırtını dayayan Zeyniler, 19’uncu yüzyılda Bursa’ya göç eden Ahıska Türkleri tarafından kuruldu. İsmini Osmanlı’nın birinci devirlerinde bölgeye yerleşen Zeyniye Tarikatından alan mahallenin mukadderatı ise Bursa Erkek Lisesi’ne Fransızca öğretmeni olarak atanan Reşat Nuri Güntekin’in 1917 yılındaki ziyaretiyle değişti.

Reşat Nuri Güntekin ile Çalıkuşu’nun öğretmen Feride’si, Feride Özkaya’nın karşılaştığı birinci anı, yeğeni Mahinur Özkaya Makar şu sözlerle anlattı:

“1917 yılında Reşat Nuri Güntekin, Bursa Erkek Lisesi’ne Fransızca öğretmeni olarak atanıyor. Birebir vakitte da Işıklar Askeri Lisesi’nde eğitmenliğe geliyor. Bir formda yolu köyümüze düşüyor. Seyir Zirve dediğimiz alanda durup mütemadiyen bir şeyler yazıyor. Alışılmış periyodun çocukları köye bir yabancı gelince etrafında toplanıyorlar. Latifeler yapıyorlar, oyunlar oynuyorlar. Bağlantıya geçmeye çalışıyorlar. Kendisinin de tıpkı formda çocuklarla teğe bir diyaloğu olmuş. Yalnızca bir tanesi köyün ürkek, mahzun, ceylansı, haşin, hazır karşılık, tatlı, 7-8 yaşlarındaki Feride’si, Feride Özkaya. Göz göze gelecekleri vakit o koldan o kola konuyor ve bir seferinde Reşat Nuri Beyefendi kendisine sesleniyor; ‘Çalıkuşu düşeceksin, in aşağıya’. Biz inanıyoruz ki ya da hissediyoruz ki o gün Çalıkuşu romanının ismi ve Feride karakteri doğmuş.”

‘TARLADAN SOFRAYA TÜM NİMETLERİ İŞLİYORUZ’

Reşat Nuri Güntekin’in Çalıkuşu romanını yazmaya başladığı, romanın kahramanı Feride’nin, köydeki ismiyle Feride Hala’nın yaşadığı yer olan Zeyniler, yöresel lezzetleri ile de yerli turistlerin ilgi odağı oldu.

Mahalleye gelen konukları, ismini Çalıkuşu’ndan alan Zeyniler Çalıkuşu Bayanlar Ziraî Kalkınma Kooperatifi ortaklarının işlettiği meydandaki taş konak karşılıyor. 2 katlı bina organik lezzetleri ile konuklarını ağırlarken, kooperatifin ortakları çabucak binanın yanında bulunan alanda, müzik ve türküler eşliğinde sofraları süsleyen o lezzetleri üretiyor.

2016 yılında 7 ortakla kurdukları kooperatifin bugün 42 ortağa ulaştığını söyleyen Zeyniler Çalıkuşu Bayanlar Ziraî Kalkınma Kooperatifi Lideri Mahinur Özkaya Makar (53),  “Takım arkadaşlarımızla birlikte üretiyor, pişiriyor, tarladan sofraya olan tüm nimetleri işliyoruz. Tıpkı vakitte içinde bulunduğumuz binada gastronomi hizmeti de sağlıyoruz. Sabah kahvaltımız, gözleme çeşitlerimiz, kendi yapmış olduğumuz doğal meyve suları, reçel çeşitlerimiz, turşu, tarhana, erişte, silor, salça. Bunları da kahvaltıda gelen konuklarımıza sunuyoruz. Kadın elinin lezzetinin hünerinin değmiş olduğu hoşlukları Zeyniler köşesinin eşsiz huzurlu ortamında paylaşıyoruz” diye konuştu.

ULUDAĞ’IN ETEKLERİNDEN AVRUPA’YA

Zeyniler bayanlarının ürettiği organik eserler artık Avrupa sofralarına da lezzet katacak. Almanya’daki bir firma ile muahede imzaladıklarını ve menemenlik sos ile domatesli acı biberli sosun ihracatına başlayacaklarını söyleyen Makar, “Konuğumuz buraya konuk olarak gelmiş. Eserimizi denemiş. Daha sonrasında eseri alıp kendi konutunda test etmiş. Sonrasında tekrar gelip burada tekrar tıpkı eseri deniyor ve sonra bu teklifle geliyor. Oturduk konuştuk. Aslında bir eserle gelen teklife konuşma sonunda ikinci bir eser eklendi. Ve artık bir üçüncüsü için çalışmalar devam ediyor. Almanya lakin Almanya üzerinden tüm dünyaya açılan bir site üzerinden devam edecek” dedi.

‘HEPSİ BİR ÇALIKUŞU’

“Yola çıktığımızda her birimizin öyküsü aslında farklıydı. Yetiştirilmemiz, hayata bakış açımız, yetilerimiz, ancak ortak olan bir noktamız vardı. Bu bölgenin kadınlarıydık. Kızları ya da gelinleri. Ve bu gelinler ve bu kızlar Çalıkuşu kanatları altında birleştiler. Neyi, niye, nasıl, neden yapabiliriz, diye sorguladılar ve bir yol haritası oluşturdular. Hepsi bir çalıkuşu. Hepsi kanat çırpmış. Bulunduğu mahal için, konutu için, ülkesi için, yürek çırpan bayanlarımız. Üretimde teğe bir varlar ve kendi hünerlerini, meziyetlerini işin içerisine koyuyorlar.

Reşat Nuri Güntekin’in romanındaki Feride öğretmen üzere. Feride Öğretmen, Anadolu’daki tüm genç kızlara emsal olmuş, her biri ülkenin dört bir yanına dağılıp kanat çırpmış kaç öğrencilere dokunmuş cumhuriyet devrinin başkan bayanları. Biz de bugün tıpkı misyonla devam ediyoruz. Üretim ayağı, eğitim ayağı. Birlikte toplumsallaşma ayağı. Bunun içerisinde hepsi giriyor, kooperatif çatısı altında. Ve görüyoruz ki çıkış noktamızı biliyorsak varacağımız noktaya da ulaşmak bir o kadar kolay oluyor. Fakat bu kolaylığı kürek çeken tüm kadro arkadaşlarımıza borçluyuz. Tüm çalıkuşlarının kanatları sonsuz bir formda çırpsın istiyoruz.”

‘GURUR VERİCİ ŞEYLER OLUYOR BURADA’

Kızının Çalıkuşu Feride’nin yolundan giderek öğretmen olduğunu söyleyen kooperatif ortaklarından Hamiyet Topçu (53), “Hepimiz ailemize katkıda bulunuyoruz. Özellikle benim üniversite okuyan kızım vardı. Ona çok yararım oldu. Yazları o da burada çalıştı. Edebiyat öğretmeni oldu. Şu an öğretmenlik yapıyor. Her geçen gün gurur verici şeyler oluyor burada” derken Gülseher Nergüz Çiçek (55), “Güzel bir beraberliğimiz var, üretiyoruz. Yaptığımız şeyler beğeniliyor. Soslar, bu menemenler, her şey beğenildi. Artık Türkiye’ye değil, Avrupa’ya açıldık. Çok şükür” diye konuştu. Nezahat Kurt (77) ise “Yurt dışını ne bilirdik biz. Nerede gördük, ne bilirdik. Fakat bak yurt dışına bile ihracat yapıyoruz” kelamlarıyla memnunluğunu lisana getirdi.

SOKAKLAR İSİMLERİNİ ROMANDAN ALDI

Reşat Nuri Güntekin’in ölümsüz yapıtı, bayanları çatısı altında birleştirdiği kooperatifin yanı sıra Zeyniler’in sokaklarına da ismini verdi. Mahalledeki 3 sokağın ismi, ‘Çalıkuşu’, ‘Reşat Nuri Güntekin’ ve ‘Feride Hanım’ olarak değiştirildi.

Mahalle sakinlerinden emekli öğretmen Aydın Yıldırır (75), “Eski belediye liderimiz Özgen Keskin vaktinde, onunla köylülerin ortaklaşa verdiği isimlerdir. Reşat Nuri Güntekin’i bizim dedelerimiz biliyordu. Buraya geldiği vakit ‘Muallim Reşat Bey’ diye konuşurlardı. En son 1934 yılında geldiğini söylüyorlardı. Biz şu anda Feride Hanım sokağındayız” tabirlerini kulandı.

DOĞASEVERLERİN DE UĞRAK NOKTASI

180 hanesi ve 200 nüfusu olan Zeyniler, doğal hoşlukları ile de kentin çabucak yanı başındaki gizli bir cennet pozisyonunda.

Zeyniler’in bilhassa dağcıların ve doğaseverlerin uğrak noktası olduğunu söyleyen mahalle muhtarı Nihat Ülker (40), “Dağcıların tercih ettikleri nokta burası. Yani Zeyniler. Zira burası merkez. Buradan Sarıalan’a, Uludağ’a, Çobankaya’ya, Kadıyayla’ya ulaşılıyor. Bütün bu yolların kesiştiği nokta burası olduğu için, buraya uğramadan, burada konaklamadan gitmiyorlar. Trekking yolları var. Şelalerimiz var. Yani Zeyniler diğer güzel” diye konuştu.