NASA’nın James Webb’i keşif suratını değiştirdi

NASA’nın Dünya dışındaki en yeni ve en büyük gözlemevi olan James Webb Uzay Teleskobu, Haziran ayından kainatın beri dudak uçuklatan imajlarını topluyor. Gökbilimciler elde ettikleri sonuçları, teleskobun ayarlamaları bile bitmeden evvel süratle internetten paylaşıyor. Şimdiye dek keşfedilen en uzak galaksinin müşahedesi üzere kimi bulgular rekor kırıyor.

Araştırmacılar ortasında ise bir tartışma patlak vermiş durumda. Bilim çok mu süratli ilerliyor? Müşahedelerin hakem kontrolünden geçmeden evvel paylaşılmasıyla, birinci keşif yapan olmanın şöhreti için titizlikten feragat mı ediliyor?

2023’TE DAHA İSTİKRARLI OLACAK

Populer Science Türkçe’nin haberine göre ABD Uzay Teleskobu Enstitüsü JWUT projesinde çalışan Klaus Pontoppidan, “Bilimin bu kadar süratli yapıldığını görmek temelinde beni hayli heyecanlandırıyor” diyor. “Bilim bu türlü işler… Ayarlama ile ilgili problemler varsa, öteki kadrolar denetim eder ve sonrasında yanılgılar düzeltilir.”

JWUT Dünya’ya her gün yaklaşık 60 gigabayt bilgi aktarıyor. Bu ölçü, ortalam bir telefonun taşıyabileyeceği büyüklükte. Kulağa fazla üzere gelmeyebilir lakin daima devam eden bilgi akışı, şimdiye kadar 12.000 gigabayta ulaşmış durumda; yani bir oda dolusu dizüstü bilgisayarı dolduracak kadar. Çok daha fazlası ise yolda. JWUT’nin sunduğu yeni imgeler ile cihan hakkında mümkün olduğu kadar fazla bilgi toplamaya çalışan gökbilimciler, bu değerli bilgilerin her bitini sıkı bir incelemeye tabi tutacak.

Bu tahlilin bir kısmı, Erken Bilim Yayını (ERS) formunda bilinen programlar yoluyla teleskop neredeyse faaliyete geçer geçmez başlamış ve böylece JWUT’den alınan bilgiler Haziran ile Temmuz aylarında halka açılmıştı.

Bristol Üniversitesinde çalışan gökbilimci Hannah Wakeford da bu erken bilim yayın programlarının bir kısmında vazife aldı. Kendisi her ne kadar bilimsel keşiflerden heyecan duysa da, son derece ağır bir çalışma ortamına da maruz kaldı. Temmuz’un ortasından beri hiç orta vermedi. Birinci başlardaki bu tez sonuçları eleştiren Wakeford, “olağanüstü süratle yapılan bilimin yetersiz yahut eksik çalışmalarla sonuçlandığını” belirtiyor. “Bu vilayetle de kabahat bilim insanlarının demek değil ancak yayın yapmaya dönük dış baskının çok büyük olması demek.”

Diğer taraftan Franklin & Marshall College üniversitesinde çalışan astrofizikçi Ryan Trainor, bu coşkunluğu “Modern bilimsel sürecin parçası” formunda gördüğünü aktarıyor; “Özellikle de büyük bir keşfi yapan birinci kişi olmanın baskısı düşünüldüğünde.” Wakeford ve Trainor’un tabirleri birbirini dışlayan tipten değil; yayın yapma yarışı, bilimin hem kabul edilen bir kısmını oluşturuyor hem de muhtemel bir tehlike barındırıyor. Gökbilimi meslek hayatı haline getirmeye çalışanlar için bir fikri birinci yayımlayan kişi olmak ve takdir edilmek makus olsa da faydalı bir şey.

JWUT’nin fırlatılmasının üzerinden bir yıl geçtiği şu günlerde, gökbilimin süratiyle ilgili tartışmalar tekrar gün yüzüne çıktı; ancak bu sefer araştırma ekiplerince öne sürülen müşahedeler bağlamında. NASA, söylenenlere nazaran teleskobun bütün bilgilerini derhal açıp, gökbilimcilere bilgiler üzerinde plan ve tasarlama yapma müddeti sunan ‘özel dönemleri’ kaldırmayı kaldırmayı planlamış. Şimdilik muhakkak bir vakit hududu olmayan bu değişim, Beyaz Saray’ın 2026 itibariyle açık erişimli bilim davetiyle tıpkı çizgide ilerliyor olabilir.

Özel periyotları kaldırma yanlısı olanlar, dataya herkesin erişmesinin daha eşitlikçi olacağını ve herkese yeni teleskobun çıkartacağı mükemmelleri keşfetme talihi sunacağını söylüyor. Lakin birçok gökbilimci buna katılmıyor ve bilim insanlarının fikirlerini koruyacak özel periyotlar olmazsa, alanlarının rekabetçi olamayacağını aktarıyorlar.

Yayın telaşı iş-özel ömür istikrarını de baltalayarak, gereğince süratli çalışamayanlar için dezavantaj oluşturacak. Bu bireylere çocuk bakmakla uğraşan ebeveynler, daha düşük kaynak ile daha küçük okullarda çalışan gökbilimciler, mesleğinin başlarında olan ve hâlâ tahsil gören öğrenciler ve öteki birçok insan da dahil.

“JWUT önümüzdeki 20 yıllık müşahede mühleti boyunca çığır açan, paradigmaları altüst eden bilimsel bulgular sunacak” diyor Wakeford. “Neden bilim insanlarını rahat bırakmıyor ve onlara titiz halde çalışmaları için vakit verip, bu sırada da zihinsel ve bedensel sıhhatlerini korumuyoruz?”

Lafayette College üniversitesinde çalışan gökbilimci Stephaine Douglas da “Bunun bir eşitlik meselesi” olduğu konusunda hemfikir. “Camiamızın daha korunmaya muhtaç üyelerini müdafaamız gerekiyor.”

Ancak bu durum, NASA’da teleskoptan sorumlu bilim insanları için o kadar kolay değil. Kendilerinin hem bilim beşerlerine hem de programın tamamına vergileriyle fon sağlayan halka karşı sorumlulukları var. “Bence bu bir istikrar işi” diyor Pontoppidan. “Kamu programları ile özel devir ortasında istikrar kuruyorsunuz ve eşitlik için her ikisini de yapmanız gerekiyor.” Özel periyotların geleceği şimdi belirli değil ama ne olursa olsun, işin sonucu JWUT’nin ikinci yılında bilimin ilerleyişini etkileyecek. Gökbilimciler an itibariyle JWUT’yi kullanmaya dönük ikinci tıp teklifler için (Ocak’taki tatilin çabucak sonrasında) hazırlık yapıyor. “Çok tutkulu kimi önergeler göreceğimizi umuyorum” diyor Pontoppidan. JWUT ile yapılan müşahedelerin birinci yılında, gözlemevinin neler yapabileceği keşfedildi. Gökbilimciler artık bu kabiliyetlerin hudutlarını zorlamaya başlayabilecek.