Türkiye’de antidepresan satışındaki artış toplumda ruh sıhhatinin bozulduğunun bir göstergesi mi?

Berza Şimşek | BBC Türkçe

Getty Images

Türkiye’de antidepresan kullanımı artıyor.

Sağlık Bakanlığı’nın dataları, 2020’ye kadarki 11 yılda antidepresan kullanım ölçüsünün yaklaşık yüzde 70 arttığını gösteriyor.

Bakanlığın, 2020 yılına ilişkin son sıhhat istatistiklerine nazaran, 2009 yılında 1000 kişi başına günlük 29 antideprasan ilacı düşerken, bu oran 2020’de 49’a çıktı.

CHP milletvekili, eczacı ve iktisatçı Burhanettin Bulut’un paylaştığı datalara nazaran de, 2017’den 2021’e geçen 5 yılda satılan antidepresan kutu sayısı 11,5 milyon arttı.

2017’de 48 milyon kutu antidepresan satılırken, 2020’de bu sayı yaklaşık 55 milyona, 2021’de ise yaklaşık 60 milyona çıktı. 

BBC Türkçe’ye konuşan Bursa’daki bir eczacı teknisyeni, “Eczanede psikiyatri ilaçlarının rafı uzaktaydı, daha yakına çektik. Ağrı kesiciler üzere çok sayıda satılıyor” dedi.

Peki antidepresan ilaçlarının satışının artması, Türkiye’de ruh sıhhati bozukluklarının arttığı manasına gelir mi?

Getty Images

“PSİKİYATRİ POLİKLİNİKLERİ ÇOK AĞIR ÇALIŞIYOR”

Türkiye Psikiyatri Derneği İdare Konseyi üyesi Doç Dr. Deniz Ceylan’a nazaran, antidepresanların satışının artması her vakit tek başına ruh sıhhati bozukluklarının arttığı manasına gelmiyor.

Ceylan satışların artmasının beklenen nedenlerini şöyle açıklıyor:

“Covid’in yarattığı gerilim, anksiyete bozukluklarında, depresyonda, bilişsel fonksiyon bozukluklarında bir artışa yol açtı. Hem unutkanlıkla ilgili, hem telaşla ilgili hem de mutsuz olmayla ilgili psikiyatrik sıkıntılarda bir artış görüldü. Bunların bir sonucu olabilir elbette.

“İkincisi, antidepresan tıbbın pek çok alanında kullanılan bir ilaç. Diğer sıhhat problemlerinde da, örneğin migren üzere, antidepresan kullanımı var. Bu bozukluklardaki artış da antidepresan kullanımında bir artışa yol açabilir.

“Üçüncüsü, toplumun ruh sıhhati hizmetinden faydalanma oranı artmış olabilir. Dünya ölçeğinde ruh sıhhati bozukluklarına yönelik damgalamanın azalması buna yol açabilir ya da ruh sıhhati çalışan sayısının artması ve daha ulaşılabilir olması da antidepresan kullanımını arttırabilir.

“Ruh sıhhati hizmetinin gereğince sunulamaması da bir neden olabilir. Şayet psikiyatri uzmanlarının hastaya ayırabilecekleri mühlet kısalırsa, daha kolay ilaçla tedavi yoluna gidilebilir.”

Koç Üniversitesi Hastanesi’nde psikiyatri tabibi olarak da çalışan Deniz Ceylan, tekrar de klinik müşahedelerine dayanarak toplumun ruh sıhhatinin bozuluyor olabileceğini kaydediyor:

“Ruh sıhhati bozukları yalnızca antidepresan kullanımındaki artışla değil psikiyatri hizmetinin kullanımıyla da anlaşılabilir. Psikiyatri poliklinikleri çok ağır çalışıyor. Biz buradan da biliyoruz artış olduğunu.

“Genel gerilim seviyesinin artışı bunun bir nedeni zira depresyon için ve pek çok ruh sıhhati bozukluğu için yaşamsal stresörler ağır risk faktörleridir.”

Sözcü’nün haberine nazaran, Sıhhat Bakanı Fahrettin Koca, CHP’nin bir soru önergesine verdiği cevapta, 2017 ile 2020 yılları ortasında 15 milyon 405 bin kişinin psikiyatri kliniklerine başvurduğunu açıkladı.

Getty Images

“GENÇLERİN EN BÜYÜK SORUNU EKONOMİ”

Dünya Sıhhat Örgütü’nün (WHO) tarifine nazaran sıhhat; yalnızca hastalık ve pürüzlük halinin olmayışı değil, kişinin bedenen, ruhen ve toplumsal istikametten tam bir güzellik halinde olması anlamına geliyor. 

Türkiye’de Spotify’da geçen yıl en çok dinlenen iki podcast, ruh sıhhatiyle ilgiliydi.

Bunlardan biri, Merdiven Altı Terapi. Yaratıcısı Deniz Dülgeroğlu, şahsî öykülerinden yola çıkarak kendini düzgünleştirme ve terapi sürecini anlatıyor.

Takipçileri çoğunlukla gençlerden oluşuyor.

Popülerliği ona üniversitelerdeki söyleşilerde öğrencilerle buluşma imkanı sağlamış. Instagram hesabına da lise ve üniversite öğrencilerinden çok sayıda ileti geldiğini söylüyor.   

Dülgeroğlu, gençlerin temel problemlerinin ekonomik olarak bağımsız olamama ve aile konutundaki problemler olduğunu anlatıyor:

“En büyük sorun Türkiye’nin iktisadı. Hiçbir biçimde maddi özgürlüklerinin olmaması. En çok lisana getirilen öteki husus da şu ki, aile meskeninde mutsuzlar. Bir halde anne ve babalarıyla sorunları var ve hayalleri konuttan ayrılmak fakat maddi sebepler yüzünden çok uzun vakit boyunca bunun gerçekleşmeyeceğinin farkındalar.

“Daha lise çağında olanlar bile şunun farkında: ‘Ben üniversiteye gireceğim, mezun olacağım, işe gireceğim ancak işe girdiğimde de çıkamayacağım ki bu meskenden.’ O yüzden çıkış yolu göremiyor. ‘Hayatta kalmak için benim sebebim ne olacak?’ diyor.”

Son üç yıldır influencer’lık yapan Dülgeroğlu, bilhassa son bir yıldır insanların daha sıkışmış hissettiğini söylüyor:

“Ekonominin yokuş aşağı gidiyor olması nedeniyle kimse önünü göremiyor. 3 sene öncesinde gelen bildirilerde tekrar hüzün vardı lakin çaresizliği hiç bu kadar duyduğumu hatırlamıyorum. ‘Nasıl bulacağım çıkış yolunu?’ diyeydi sorular. Şu son bir senede, hatta altı ayda daha da ağır, iletiler şu biçimde: ‘Çıkış yolu yok. Biliyorum çıkış yolu olmadığını.’”

“GELECEKLERİNİN MEÇHULLÜĞÜ GENÇLERDE RUHSAL SIKINTILARA YOL AÇIYOR”

Belirsizlik, ruh sıhhatinin bozulmasına yol açan ağır risk faktörlerinden biri.

Doç. Dr. Ceylan bunun nedenini, “Belirsizlik tasayı çok artıran bir şeydir. Örneğin gençlerimiz, gelecek tasası yaşıyorlarsa, bundan 5 yıl sonrasını göremiyorlarsa, psikiyatrik hastalıklar, telaş bozukluğu, depresyon gelişebilir” kelamlarıyla açıklıyor ve ekliyor:

“Son yıllarda gençlerde en sık gördüğümüz durum geleceklerinin belgisiz olmasıyla ilgili yaşadıkları badireler.”

Ceylan; ekonomik zorlukların yanı sıra şiddet, zelzele, savaş, salgın gibisi toplumsal olayların toplumsal ruh sıhhatini bozacak öbür etmenler olduklarını anlatıyor.

Bir öbür etmense ayrımcılık:

“Toplumsal kümelerin ayrımcılığa uğruyor olması şu devirde klinisyen olarak çok sık gördüğüm bir neden. Bilhassa genç danışanlarımda çok sık duyuyorum. Toplumca benimsenmediklerini, insanların onları sevmediğini düşünmek. Bu kanılar ağır depresif belirtilere yol açabiliyor.” 

Dülgeroğlu da Instagram hesabına çok sayıda gencin uzun bildirilerle “içini dökmesini”, yargılanmayacaklarını bilmelerine bağlıyor:

“‘O ne? Meczup misin?’ demeyeceğimi biliyor. Onun verdiği inançla yazıyor. Yaşadığımız Ortadoğu ülkesinde beşerler, kendi içlerinden geldiği üzere var olamıyorlar. Çok, çok, çok sıkıştırıyor bu insanları.”

Getty Images

“15 YILDIR ANTİDEPRESAN KULLANIYOR ANCAK HİÇ DOKTORA GİTMİYOR”

Gençler ortasında da antidepresan kullanımının yaygınlaştığına dair işaretler var.

Satışlarının arttığını söyleyen Kocaeli’nden bir eczacı teknisyeni, “Özellikle gençlerde. 15 yaşına kadar düşmüş durumda” diyor.

Dülgeroğlu da antidepresanlarla ilgili çok sayıda soru aldığını belirtiyor, “‘Bana âlâ gelen ilaç, bana âlâ gelir. Herkese düzgün gelecek ilaç farklıdır’ı anlatmaya çalışıyorum” diyor.

Doç. Dr. Ceylan da, şahısların tabip önerisi olmaksızın ilaç kullanmalarının uygun olmadığına dikkati çekiyor, “Komşusunda görüyor, ona âlâ geldi diye antidepresana başlıyor. 15 yıldır antidepresan kullanıyor fakat hiç doktora gitmiyor. Canı sıkkın olduğunda iki tane alıyor. Bu türlü kullanımlar var, bunlar yanlış kullanımlar” diyor.

BBC Türkçe’nin birtakım eczanelerle yaptığı görüşmeler, buralarda reçetesiz de antidepresan alınabildiğine işaret ediyor.

Bir vilayet sıhhat müdürlüğü dokümanında de, “Müdürlüğümüze sıklıkla antidepresan ilaçların reçetesiz satıldığı ile ilgili bildirimler gelmekte” deniyor.

Normalde ilaçların eczanelere girişleri ve hastaya satışları sistemde kayıt altına alınıyor.

Eczanelerin reçeteli ilaçları reçetesiz satmaları halinde kontrollerde para ya da vadeli kapatma cezasıyla karşı karşıya kalma riskleri var. İlacın narkotik özelliği varsa mahpus ve meslekten men de gündeme gelebiliyor.

Sağlık Bakanlığı, BBC Türkçe’nin haberle ilgili röportaj talebini haber yayınlanıncaya kadar karşılıksız bıraktı.

Türkiye’de terapiye ulaşmak ise kolay değil. İnternette aratıldığında özel kliniklerde hizmet veren psikiyatristlerin seans başına fiyatlarının kabaca 150 TL ile 1500 TL ortasında değiştiği görülüyor. Devlet hastanelerinde ise hastaya ayrılan mühletin yetersiz olduğu belirtiliyor.

Dülgeroğlu, “Devlet hastanesine gittiklerinde 5-10 dakika görüşebiliyor tabiplerle. ‘Daha kaygımı dinlemeden antidepresan yazıyor bana’ çok duyduğum bir şey” diyor.

Doç. Dr. Ceylan, görüşme müddetlerinin kısalığını devlet hastanelerinde çalışan psikiyatristlerin ek işlerinin olmasına ve daha fazla hastaya bakma baskısıyla müsabakalarına bağlıyor:

“Devlette çalışan psikiyatri uzmanlarının isimli süreçlerde danışmanlık yapmak, şuralarda bulunmak üzere çok sayıda ek işi oluyor. Daha çok bireye hizmet vermek konusunda baskı da görüyor uzmanlar. Bu hizmetin müddeti ve niteliğini düşürüyor. Bu genel bir sorun. Yalnızca Türkiye’nin sorunu olduğunu düşünmüyorum.”

Bunu çözmek için doktorların çalışma şartlarının hakikat formda belirlenmesi gerektiğini kaydeden Doç. Dr. Ceylan, “Terapi hizmeti kıymetli bir hizmet. Bu bütün dünyada bu türlü. Zira ruh sıhhati profesyonelinin uzunca vaktini alan bir hizmet” diyor.

Dülgeroğlu ise, “Etrafımdaki neredeyse herkes terapiye gidiyor” diyor ve bunun nedenini şöyle açıklıyor: 

“İnsanın sıkışıp sıkışıp en son geleceği yer, beyninin içi. Beyninin içindeki kaçtığın kanılarla karşılaşınca çok fazla sorgulama başlıyor.”

2022 Dünya Memnunluk Raporu’nda Türkiye 146 ülke ortasında 112. oldu. Türkiye, bir evvelki yıla nazaran 8 basamak geriledi.

Rapor, iştirakçi ülkelerde halkın kendi hayatlarını nasıl değerlendirdiğine dair yapılan anketlere dayanıyor.

BBC

Türkiye İstatistik Kurumu’nun (TÜİK) Hayat Memnuniyeti Araştırması’nın 2021 bilgileri ise daha karmaşık bir tablo ortaya koyuyor.

2021 yılında bir evvelki yıla nazaran, keyifli olduğunu da mutsuz olduğunu da – sırasıyla yüzde 1,1 ve yüzde 2,1 – beyan edenlerin oranı arttı.

2021’de keyifli olduğunu beyan eden 18 ve üzeri yaştaki bireylerin oranı yüzde 49,3, mutsuz olduğunu beyan edenlerin oranı ise yüzde 16,6 oldu. 

2003-2021 dataları incelendiğinde, bilhassa 2016’dan sonra keyifli olduğunu söyleyenlerin oranındaysa düşüş gözleniyor.